فشار خون سیستولیک : مقدار طبیعی آن و نحوه اندازه‌گیری

فشار خون سیستولیک یکی از شاخص‌های کلیدی در ارزیابی سلامت قلب و عروق است و نقش مهمی در تشخیص به‌ موقع و پیشگیری از بیماری‌های قلبی دارد؛ بیماری‌هایی که سالانه جان میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تهدید می‌کنند. حفظ این فشار در محدوده طبیعی، می‌تواند از بروز بسیاری از عوارض قلبی جلوگیری کند. اما آیا می‌دانید فشار خون سیستولیک در حالت طبیعی باید چه مقداری باشد و چگونه می‌توان آن را به‌ درستی اندازه‌گیری کرد؟ با راهنمایی‌های تخصصی دکتر لعبت رضاییان، پزشک حاذق و باتجربه در حوزه قلب و عروق، با میزان طبیعی فشار خون سیستولیک و روش‌های علمی اندازه‌گیری آن آشنا شوید و گامی موثر در راستای سلامت قلب خود بردارید.

فشار خون چیست؟

فشار خون به نیرویی گفته می‌شود که خون هنگام جریان در رگ‌ها، بر دیواره عروق وارد می‌کند و یکی از مهم‌ترین شاخص‌های عملکرد سیستم قلبی‌عروقی به‌ شمار می‌رود. این فشار در دو مرحله از چرخه قلب اندازه‌گیری می‌شود: فشار سیستولیک که در زمان انقباض قلب و پمپ شدن خون به شریان‌ها ایجاد می‌شود و عدد بالایی فشار خون را نشان می‌دهد، و فشار دیاستولیک که در هنگام استراحت قلب بین دو ضربان ثبت می‌شود و عدد پایین‌تر را نمایش می‌دهد. هرگونه اختلال در این مقادیر، چه به‌ صورت افزایش (پرفشاری خون یا هایپرتانسیون) و چه کاهش (کم‌فشاری یا هیپوتانسیون)، می‌تواند به‌ عنوان هشدار اولیه یا عامل زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی و عروقی در نظر گرفته شود. کنترل فشار خون از طریق سبک زندگی سالم، رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و در موارد لازم، مصرف دارو، می‌تواند به شکل موثری از بروز عوارض جدی مانند سکته قلبی و مغزی جلوگیری کند.

در مورد فشار دیاستولیک خطرناک بیشتر بخوانید.

فشار خون سیستولیک چیست؟

فشار خون سیستولیک (Systolic Blood Pressure) به فشاری اطلاق می‌شود که هنگام انقباض عضله قلب و پمپاژ خون از بطن چپ به درون شریان‌ها بر دیواره عروق وارد می‌شود. این عدد که به‌ عنوان عدد بالایی در اندازه‌گیری فشار خون (مثلا 120 در فشار 120/80 میلی‌متر جیوه) ثبت می‌شود، یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در بررسی سلامت قلب و سیستم گردش خون به شمار می‌رود. مقادیر غیرطبیعی فشار سیستولیک (چه بالاتر از حد نرمال و چه پایین‌تر) می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی مانند پرفشاری خون، نارسایی قلبی یا اختلالات عروقی باشد و نیاز به بررسی دقیق و درمان تخصصی دارد. فشار سیستولیک نقش مهمی در رساندن خون حاوی اکسیژن و مواد مغذی به اندام‌های حیاتی ایفا می‌کند و برای حفظ عملکرد صحیح ارگان‌ها ضروری است. قلب انسان که دارای چهار حفره اصلی است، به‌طور مداوم و بدون توقف حدود پنج لیتر خون را در هر دقیقه به سراسر بدن پمپاژ می‌کند؛ در این فرآیند، فشار سیستولیک یکی از نیروهای حیاتی تولیدشده توسط قلب محسوب می‌شود.

آیا فشار خون ۷ خطرناک است؟ 

مقادیر عادی فشار خون سیستولیک چیست؟

مقدار طبیعی فشار خون سیستولیک بسته به سن، وضعیت جسمی و شرایط سلامت عمومی هر فرد می‌تواند اندکی متفاوت باشد. در بزرگسالان بالای ۱۸ سال، فشار خون سیستولیک در حالت طبیعی معمولا بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلی‌متر جیوه قرار دارد. مقادیری کمتر از این بازه در کودکان و نوجوانان طبیعی تلقی می‌شود، زیرا فشار خون آن‌ها به‌طور کلی پایین‌تر از بزرگسالان است. در بررسی بالینی، زمانی که فشار سیستولیک از ۱۳۰ میلی‌متر جیوه بالاتر می‌رود، به‌ عنوان هشدار اولیه برای پرفشاری خون در نظر گرفته می‌شود و نیاز به پیگیری و مراقبت پزشکی دارد. هرچند با افزایش سن، مقدار فشار سیستولیک ممکن است به‌طور طبیعی کمی بیشتر شود، اما حفظ آن در محدوده کنترل‌شده همچنان ضروری است تا از بروز عوارضی مانند سکته مغزی، نارسایی قلبی یا بیماری‌های کلیوی جلوگیری شود. فشار خون سیستولیک، به‌ دلیل تاثیر مستقیم بر دیواره شریان‌ها و عملکرد قلب، یکی از معیارهای مهم در پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی محسوب می‌شود.

علل افزایش فشار خون سیستولیک

افزایش فشار خون سیستولیک (یعنی فشاری که در زمان انقباض بطن‌های قلب ایجاد می‌شود) می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند. تشخیص دقیق علت آن نیازمند بررسی تخصصی توسط پزشک متخصص قلب و عروق است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین عوامل موثر در افزایش فشار خون سیستولیک اشاره می‌شود:

• افزایش مقاومت عروقی محیطی: زمانی که دیواره‌های شریان‌ها سفت و سخت می‌شوند (مانند حالتی که در آترواسکلروز رخ می‌دهد)، قلب باید با نیروی بیشتری خون را پمپاژ کند. این وضعیت منجر به افزایش فشار سیستولیک می‌شود.
• افزایش حجم ضربه‌ای قلب: اگر میزان خونی که در هر ضربان از قلب خارج می‌شود زیاد باشد (مثلا در شرایطی مانند افزایش حجم خون یا احتباس مایعات) فشار سیستولیک نیز بالا می‌رود.
• افزایش سرعت ضربان قلب: تند شدن ضربان قلب (مثلا در اثر اضطراب یا فعالیت شدید بدنی) می‌تواند به‌طور مستقیم فشار سیستولیک را افزایش دهد.
• کاهش انعطاف‌پذیری شریان‌ها (سفتی عروق): با افزایش سن یا در اثر ابتلا به بیماری‌های مزمن، شریان‌ها خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند. این کاهش انعطاف‌پذیری، یکی از دلایل شایع افزایش فشار سیستولیک است.
• فعالیت بدنی شدید یا استرس روانی: این عوامل می‌توانند به‌طور موقت باعث افزایش فشار سیستولیک شوند، هرچند با استراحت به حالت طبیعی بازمی‌گردند.

با انواع بیماری‌های قلبی و عروقی بیشتر آشنا شوید.

درمان پرفشاری سیستولیک و دیاستولیک

درمان فشار خون بالا (چه سیستولیک و چه دیاستولیک) نیازمند رویکردی ترکیبی است که شامل اصلاح سبک زندگی و استفاده از داروهای تجویز‌شده توسط پزشک می‌باشد. هدف اصلی از درمان، کاهش فشار خون به سطحی ایمن و پایدار و پیشگیری از عوارض قلبی و عروقی مانند سکته مغزی، نارسایی قلبی یا بیماری‌های کلیوی است. برای مدیریت موثر پرفشاری خون، رعایت چند نکته بسیار مهم، ضروری است:

تغییرات سبک زندگی در کنترل فشار خون

تغییر در سبک زندگی یکی از موثرترین و ضروری‌ترین اقدامات در کنترل و کاهش فشار خون بالا است. این تغییرات نه‌ تنها بر فشار خون تاثیر مستقیم دارند، بلکه نقش مهمی در بهبود سلامت کلی بدن ایفا می‌کنند. فشار خون بالا یک بیماری خاموش اما خطرناک است که اگر کنترل نشود، می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند سکته قلبی، نارسایی کلیه و بیماری‌های مغزی شود. بنابراین، افراد مبتلا باید با جدیت برای مدیریت آن اقدام کنند. برخی از مهم‌ترین اصلاحات سبک زندگی که در کاهش فشار خون موثر هستند عبارتند از:

• کاهش حتی چند کیلوگرم از وزن می‌تواند به شکل چشم‌گیری فشار خون را کاهش دهد، مخصوصا اگر چربی‌های شکمی هدف قرار گیرند.
• کاهش مصرف نمک، چربی‌های اشباع و غذاهای فرآوری‌شده در کنار افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات تازه، لبنیات کم‌چرب و غلات کامل، به تعادل فشار خون کمک می‌کند. رژیم غذایی DASH یکی از الگوهای موثر در این زمینه است.
• انجام حداقل ۳۰ دقیقه ورزش هوازی مانند پیاده‌روی تند، دوچرخه‌سواری یا شنا در بیشتر روزهای هفته می‌تواند فشار خون را به سطح نرمال نزدیک کند.
• مصرف زیاد الکل و استعمال دخانیات، فشار مضاعفی بر سیستم قلبی‌عروقی وارد می‌کند. ترک این عادات ناسالم به بهبود سلامت عمومی بدن کمک می‌کند.
• استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و خواب کافی می‌تواند پاسخ‌های فیزیولوژیک بدن را کنترل کرده و فشار خون را در وضعیت پایدارتری نگه دارد.

درمان دارویی پرفشاری خون

در کنار اصلاح سبک زندگی، استفاده از داروهای کنترل فشار خون در بسیاری از بیماران ضروری است. انتخاب نوع دارو، مقدار دوز و ترکیب آن‌ها باید کاملا تحت نظر پزشک متخصص انجام شود؛ زیرا هر بیمار شرایط بدنی، سابقه پزشکی و پاسخ متفاوتی به درمان دارد. داروهای مختلفی برای کاهش فشار خون مورد استفاده قرار می‌گیرند که هرکدام به روش خاصی عمل می‌کنند. برخی از رایج‌ترین داروهای ضد فشار خون عبارتند از:

• دیورتیک‌ها (ادرارآورها): مانند هیدروکلروتیازید، این داروها با کمک به دفع سدیم و آب از بدن، حجم مایع در گردش را کاهش می‌دهند و در نتیجه فشار خون پایین می‌آید. بیشتر به عنوان داروی خط اول درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE Inhibitors): داروهایی مانند انالاپریل و لیزینوپریل با جلوگیری از تشکیل آنژیوتانسین II (ماده‌ای که رگ‌ها را منقبض می‌کند)، باعث گشاد شدن عروق و کاهش فشار خون می‌شوند.
• مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs): مانند لوزارتان، این داروها گیرنده‌هایی را که آنژیوتانسین II به آن‌ها متصل می‌شود، مسدود می‌کنند و به این ترتیب فشار خون را کاهش می‌دهند؛ مخصوصا در افرادی که ACE Inhibitorها برایشان عوارض دارد، گزینه مناسبی هستند.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم (CCBs): مانند آملودیپین و دیلتیازم، با مهار ورود کلسیم به سلول‌های عضله صاف عروق، باعث شل شدن دیواره رگ‌ها و کاهش فشار خون می‌شوند. این داروها همچنین در برخی بیماران مبتلا به آنژین صدری نیز مفیدند.
• بتابلوکرها (Beta Blockers): مثل متوپرولول و آتنولول، با کاهش ضربان قلب و کاهش نیروی انقباض قلب، فشار خون را کاهش می‌دهند. این داروها بیشتر در بیمارانی با سابقه مشکلات قلبی مانند نارسایی قلب یا سکته قلبی تجویز می‌شوند.
• آلفابلوکرها و سایر داروها: در بعضی موارد خاص که درمان‌های معمول اثربخشی کافی ندارند، از داروهای مکمل مانند آلفابلوکرها یا داروهای مرکزی استفاده می‌شود که بر اعصاب کنترل‌کننده عروق اثر می‌گذارند.

در مورد علت فشار خون بالا در جوانان بیشتر بخوانید.

اختلاف فشارخون سیستولیک در تشخیص میزان فشار خون

اختلاف فشار خون سیستولیک، یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی سلامت سیستم قلبی‌عروقی محسوب می‌شود. این اختلاف به تفاوت فشار خون بین اندام‌های مختلف یا تفاوت‌های غیرعادی بین فشار سیستولیک و دیاستولیک اشاره دارد. هرچند فشار سیستولیک به‌ تنهایی اهمیت دارد، اما اختلاف فشار نیز می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده از مشکلات زمینه‌ای مانند تنگی یا انسداد عروق باشد. در فرآیند تشخیص و مدیریت فشار خون، هر سه مولفه (فشار سیستولیک، فشار دیاستولیک و اختلاف بین آن‌ها) باید به‌ دقت مورد بررسی قرار گیرند. برخی از وضعیت‌هایی که اختلاف فشار خون سیستولیک را نشان می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:

فشارخون نرمال و اختلاف فشار طبیعی

در حالت طبیعی، فشار خون افراد بالغ در محدوده‌ای بین ۹۰/۶۰ تا ۱۲۰/۸۰ میلی‌متر جیوه قرار دارد. اختلاف بین فشار سیستولیک و دیاستولیک که به آن پالس پرشر (Pulse Pressure) گفته می‌شود، به‌طور معمول بین ۳۰ تا ۴۰ میلی‌متر جیوه است. برای مثال، اگر فشار خون فرد ۱۲۰ بر ۸۰ باشد، اختلاف فشار او ۴۰ میلی‌متر جیوه خواهد بود. افزایش این اختلاف می‌تواند نشانه‌ای از کاهش انعطاف‌پذیری دیواره شریان‌ها و سفتی عروق باشد، که معمولا با افزایش سن یا ابتلا به بیماری‌هایی مانند آترواسکلروز (تصلب شرایین) ارتباط دارد. این وضعیت می‌تواند هشدار اولیه‌ای برای بروز مشکلات قلبی و عروقی مانند بیماری‌های دریچه‌ای قلب یا نارسایی مزمن عروق باشد.

فشارخون افزایش‌یافته (Elevated Blood Pressure)

فشار خون افزایش‌یافته به شرایطی اطلاق می‌شود که فشار خون فرد از محدوده طبیعی بالاتر رفته، اما هنوز به آستانه پرفشاری خون (Hypertension) نرسیده است. به‌طور معمول، در این وضعیت فشار سیستولیک بین 120 تا 129 میلی‌متر جیوه و فشار دیاستولیک کمتر از 80 میلی‌متر جیوه قرار دارد. این وضعیت به‌ عنوان یک علامت هشدار در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا اگر به موقع کنترل نشود، می‌تواند به‌ تدریج به پرفشاری خون پایدار منجر شود و خطر بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و مشکلات کلیوی را افزایش دهد. در مرحله فشار خون افزایش‌یافته، فرد نیازی به دارو ندارد، اما باید به‌طور جدی در سبک زندگی خود تغییراتی ایجاد کند، از جمله:

• کاهش مصرف نمک، چربی‌های ناسالم و غذاهای فرآوری‌شده
• افزایش مصرف میوه، سبزیجات و غذاهای کم‌چرب
• فعالیت بدنی منظم (حداقل ۳۰ دقیقه در روز)
• مدیریت استرس و بهبود کیفیت خواب
• ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل

پرفشاری درجه یک (Stage 1 Hypertension)

پرفشاری خون درجه یک به‌ عنوان اولین مرحله‌ی بالینی از فشار خون بالا شناخته می‌شود. در این مرحله، فشار سیستولیک بین 130 تا 139 میلی‌متر جیوه و یا فشار دیاستولیک بین 80 تا 89 میلی‌متر جیوه قرار دارد. گرچه در این مرحله ممکن است علائم آشکاری وجود نداشته باشد، اما خطر بروز بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و آسیب به کلیه‌ها به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. پرفشاری درجه یک می‌تواند خاموش و بی‌علامت باشد یا با نشانه‌های خفیفی همراه شود، از جمله:

• سردردهای صبحگاهی
• سرگیجه یا سبکی سر
• تپش قلب
• احساس خستگی زودرس
• گاهی احساس فشار در ناحیه قفسه سینه

پرفشاری درجه دو (Stage 2 Hypertension)

پرفشاری خون درجه دو، مرحله‌ای پیشرفته و جدی از فشار خون بالا است که در آن فشار سیستولیک به ۱۴۰ میلی‌متر جیوه یا بیشتر و یا فشار دیاستولیک به ۹۰ میلی‌متر جیوه یا بیشتر می‌رسد. این وضعیت با افزایش قابل‌توجه خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، سکته مغزی، نارسایی قلبی، آسیب کلیوی و اختلالات بینایی همراه است و نیاز به درمان فوری، منظم و تحت نظر پزشک دارد. علائم پرفشاری خون درجه دو ممکن است واضح‌تر از مراحل ابتدایی باشند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• سردردهای شدید یا مداوم
• تاری دید یا دوبینی
• خونریزی بینی بدون علت مشخص
• سرگیجه، احساس ضعف یا بی‌حالی
• تپش قلب یا احساس ضربان شدید در قفسه سینه
• تنگی نفس یا درد در ناحیه قفسه سینه (در موارد پیشرفته یا هنگام بروز عوارض)

در مورد فشار خون مقاوم به درمان نیز بیشتر بخوانید.

در هنگام اندازه‌گیری فشار خون‌سیستولیک باید به چه نکاتی توجه کرد؟

اندازه‌گیری دقیق فشار خون سیستولیک نقش بسیار مهمی در تشخیص درست پرفشاری خون و تصمیم‌گیری‌های درمانی دارد. همچنین، این اندازه‌گیری در ارزیابی کلی سلامت قلب و عروق فرد کاربرد دارد. برای رسیدن به نتایج دقیق و قابل اعتماد، رعایت نکات زیر ضروری است:

• بیمار باید در حالت نشسته یا درازکش قرار گیرد.
• دست بیمار باید در سطح قلب باشد، مثلا روی میز قرار گیرد.
• پاها نباید ضربدری باشند و بهتر است کف پا روی زمین قرار گیرد.
• حداقل ۵ دقیقه قبل از گرفتن فشار خون، بیمار باید آرام باشد و فعالیت فیزیکی شدید نداشته باشد.
• از مصرف کافئین، سیگار یا ورزش شدید قبل از اندازه‌گیری خودداری شود.
• فشارسنج باید استاندارد و دقیق باشد (آنالوگ یا دیجیتال).
• بازوبند فشارسنج باید اندازه مناسب برای بازوی بیمار داشته باشد (نه خیلی تنگ و نه خیلی گشاد).
• بازوبند باید حدود ۲ تا ۳ سانتی‌متر بالاتر از آرنج بسته شود.
• بازوبند نباید روی لباس ضخیم قرار گیرد.
• بازوبند باید باد شود تا فشار آن حدود ۲۰ تا ۳۰ میلی‌متر جیوه بالاتر از فشار سیستولیک تخمینی باشد، تا اندازه‌گیری دقیق انجام شود.
• حداقل دو بار اندازه‌گیری با فاصله ۱ تا ۲ دقیقه انجام شود و میانگین نتایج ثبت شود.
• اگر اختلاف قابل توجهی بین دو اندازه‌گیری وجود داشت، اندازه‌گیری سوم نیز توصیه می‌شود.
• اطمینان حاصل شود که بیمار در زمان اندازه‌گیری در حالت آرامش و بدون استرس قرار دارد.

در مورد فشار خون پایین بیشتر بخوانید.

کلام پایانی

فشار سیستولیک یکی از شاخص‌های حیاتی سلامت قلب و عروق است. توجه به مقدار طبیعی آن و رعایت نکات صحیح در اندازه‌گیری می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های جدی قلبی ایفا کند. با راهنمایی‌های تخصصی و علمی دکتر لعبت رضاییان، شما می‌توانید قدمی موثر در حفظ سلامت قلب خود بردارید و با آگاهی کامل، کنترل فشار خونتان را در دست بگیرید. فشار خون بالا یا پایین، هر دو می‌توانند برای سلامت قلب مخاطره‌آمیز باشند؛ بنابراین در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرطبیعی، حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای دریافت نوبت و مشاوره تخصصی با دکتر لعبت رضاییان، همین حالا با شماره‌های زیر تماس بگیرید:

۰۲۱۸۸۱۹۰۵۷۹

۰۲۱۸۸۱۹۲۳۵۶

۰۹۳۸۳۰۰۳۰۰۵

سوالات متداول