نارسایی قلبی چیست؟ علت، علائم، تشخیص و درمان آن

نارسایی قلبی یکی از مشکلات خطرناک و شایع است و زمانی رخ می‌دهد که قلب دیگر توانایی کافی برای پمپاژ خون و تأمین نیازهای بدن را ندارد. این اختلال به تدریج و بدون علائم قابل مشاهده شروع می‌شود و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، عواقب خطرناکی به همراه دارد. اما، با آگاهی تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب، می‌توان کیفیت زندگی بیمار را به طور چشمگیری افزایش داد. در این مقاله، علل و علائم، روش‌های تشخیص، پیشگییر و درمان این بیماری را بررسی می‌کنیم. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این مشکل روبرو هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

نارسایی قلبی چیست؟

نارسایی قلبی (Heart failure) یک بیماری جدی است که در آن قلب نمی‌تواند به‌طور مؤثر خون کافی را برای تأمین نیازهای بدن پمپاژ کند. این بیماری معمولا به دلیل ضعف در عضله قلب رخ می‌دهد. به عبارت دیگر، قلب یا نیروی کافی برای پمپاژ خون ندارد یا برای انجام این کار بیش از حد معمول تحت فشار قرار می‌گیرد. این بیماری در مراحل اولیه معمولا بدون علائم است و این موضوع باعث می‌شود که بسیاری از افراد تا زمانی که بیماری به مراحل پیشرفته نرسیده است، از وجود آن آگاه نباشند.

علائم نارسایی قلبی 

نارسایی قلبی در مراحل اولیه معمولاً بدون علامت است و همان‌طور که در بالا نیز گفتیم، فرد متوجه ابتلا به این بیماری نمی‌شود. اما، با پیشرفت بیماری و کاهش توانایی قلب در پمپاژ خون، علائم آشکار می‌شوند. شایع‌ترین علائم شامل تنگی نفس، به‌ویژه هنگام فعالیت یا دراز کشیدن، خستگی مفرط و کاهش انرژی است که منجر به تپش قلب نیز می‌شوند. به صورت کلی علائم نارسایی قلبی عبارتند از:

• تنگی نفس
• ضعف
• خستگی زودرس
• احساس خستگی مداوم
• عملکرد ضعیف
• کمبود انرژی
• تپش قلب
• درد قفسه سینه
• سرگیجه
• حالت تهوع
• سرفه

علت نارسایی قلبی 

نارسایی قلبی زمانی رخ می‌دهد که قلب نتواند خون را به‌درستی پمپاژ کند. در بسیاری از موارد، نارسایی سمت چپ باعث ایجاد نارسایی در سمت راست قلب می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که بطن چپ ضعیف شده و خون در آن جمع می‌شود، که به‌مرور زمان به بطن راست فشار وارد می‌کند. علاوه بر این، مشکلات ریوی یا بیماری‌های سایر اندام‌ها نیز می‌توانند عملکرد قلب را مختل کرده و منجر به نارسایی در قلب شوند. علت‌های این بیماری عبارتند از:

• گرفتگی عروق کرونر
• حمله قلبی
• کاردیومیوپاتی (ژنتیکی یا ویروسی)
• بیماری‌های مادرزادی قلبی
• دیابت
• فشار خون بالا
• آریتمی
• بیماری کلیوی
• چاقی (شاخص توده بدنی بالاتر از 30)
• مصرف دخانیات و مواد مخدر
• مصرف الکل
• داروهایی مانند داروهای شیمی‌درمانی

انواع نارسایی قلبی

نارسایی قلبی اختلالی است که در آن قلب قادر به پمپاژ خون به اندام‌ها و بافت‌ها نیست. این بیماری به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود و بسته به نحوه عملکرد قلب و قسمت‌های مختلف آن، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. انواع این بیماری به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارند، در ادامه، انواع مختلف نارسایی قلبی را بررسی می‌کنیم. انواع این بیماری عبارتند از: 

نارسایی سمت چپ

نارسایی قلبی سمت چپ زمانی رخ می‌دهد که بطن چپ قلب که وظیفه پمپاژ خون به بدن را بر عهده دارد، توانایی انجام این کار را از دست می‌دهد. این نوع نارسایی معمولاً به دلیل بیماری‌های عروق کرونر، فشار خون بالا یا حمله قلبی ایجاد می‌شود. هنگامی که بطن چپ نتواند خون کافی را پمپاژ کند، خون به ریه‌ها بازمی‌گردد و باعث تجمع مایع در ریه‌ها (احتقان ریه) می‌شود. علائم این نوع نارسایی شامل تنگی نفس، خستگی و ورم در پاها و مچ‌ها است. درمان این بیماری معمولاً شامل مصرف داروهایی برای کاهش فشار خون، داروهای ادرارآور و درمان‌های مربوط به بیماری‌های زمینه‌ای است.

در مورد اقدامات اولیه حمله قلبی نیز بخوانید.

نارسایی سمت راست

زمانی اتفاق که بطن راست قلب قادر به پمپاژ خون به ریه‌ها نباشد، فرد دچار نارسایی قلبی در سمت چپ می‌شود. این نوع نارسایی معمولا به دلیل نارسایی در سمت چپ قلب ایجاد می‌شود، زیرا وقتی بطن چپ ضعیف می‌شود، فشار بیشتری به بطن راست وارد می‌کند. در این نوع نارسایی، خون در قسمت‌های مختلف بدن، به‌ویژه در پاها، شکم و کبد، جمع می‌شود و باعث ورم در این نواحی می‌شود. علائم این نوع نارسایی شامل تورم در پاها، شکم و تنگی نفس است. 

نارسایی احتقانی

نارسایی قلبی احتقانی ناشی از مشکلات مختلفی مانند: بیماری‌های قلبی عروقی، فشار خون بالا، بیماری‌های مادرزادی قلبی یا مشکلات ریوی است . در این نوع نارسایی، قلب توانایی پمپاژ خون به اندام‌ها و بافت‌ها را از دست می‌دهد. به صورت کلی در نارسایی احتقانی، خون به صورت غیرطبیعی در ریه‌ها، پاها و شکم جمع می‌شود و باعث بروز علائمی مانند: تنگی نفس، ورم و خستگی شدید می‌شود.

مراحل نارسایی قلبی 

نارسایی قلبی (Heart failure) شامل چهار مرحله است که هر مرحله نشان‌ دهنده شدت و پیشرفت بیماری است. این مراحل برای انتخاب بهترین روش درمانی به پزشک کمک می‌کنند. در واقع، این مراحل به نوعی شبیه به مرحله‌بندی بیماری‌های دیگر مانند سرطان هستند که به‌طور دقیق‌تری وضعیت بیماری را مشخص می‌کنند. مراحل نارسایی قلبی عبارتند از:

• مرحله A: در این مرحله، فرد عوامل خطر نارسایی قلبی مانند فشار خون بالا و انسداد عروق را دارد، اما هنوز هیچ آسیب قابل توجهی به قلب وارد نشده است. 
• مرحله B: در این مرحله، آسیب به قلب وجود دارد، اما هنوز هیچ علائمی از بیماری مشاهده نمی‌شود. این مرحله به عنوان نارسایی خاموش قلب شناخته می‌شود، زیرا علائم بالینی هنوز بروز نکرده‌اند.
• مرحله C: در این مرحله، علائم نارسایی قلبی شروع به بروز می‌کنند و آسیب به قلب بیمار مشاهده می‌شود. به این مرحله، مرحله بالینی گفته می‌شود.
• مرحله D: در مرحله D که به عنوان نارسایی قلبی پیشرفته شناخته می‌شود، فرد علائم بیماری را که در بالا ذکر کردیم تجربه می‌کند. 

تشخیص نارسایی قلبی

برای تشخیص نارسایی قلبی و تعیین مرحله آن، پزشک معمولاً از ترکیبی از معاینه بالینی، بررسی سابقه پزشکی و آزمایش‌های مختلف استفاده می‌کند. ابتدا پزشک از شما سوالاتی در مورد علائم، سابقه پزشکی و موارد دیگر می‌پرسد. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا یک تصویر کلی از وضعیت سلامت شما به دست آورد. سپس، معاینه فیزیکی انجام می‌شود تا علائمی مانند تورم در پاها، صدای غیرطبیعی قلب یا مشکلات تنفسی بررسی شوند. در مرحله بعد، پزشک برای تشخیص دقیق‌تر و شناسایی علت‌های زمینه‌ای بیماری، از آزمایش‌های مختلف مانند: تست ورزش، توموگرافی و … استفاده می‌کند. انواع روش‌های تشخیص این بیماری عبارتند از:

• آزمایش خون
• کاتتریزاسیون قلبی
• اشعه ایکس قفسه سینه
• اکوکاردیوگرافی
• MRI قلب (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
• توموگرافی کامپیوتری قلب (CT)
• الکتروکاردیوگرام (EKG یا ECG)
• اسکن Multigated Acquisition (اسکن MUGA)
• تست ورزش
• آزمایش ژنتیک

عوامل خطر نارسایی قلب

نارسایی قلب به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود و عواملی وجود دارند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. این عوامل خطر با تغییرات در سبک زندگی یا وضعیت سلامتی فرد ارتباط دارند. برخی از این عوامل به راحتی قابل کنترل هستند، در حالی که برخی دیگر به ویژگی‌های فردی مانند سن یا سابقه خانوادگی بستگی دارند. مهم‌ترین عوامل خطر نارسایی قلب عبارتند از:

• سن بالای 65 سال
• سیگار کشیدن
• مصرف مواد مخدر و الکل
• بی‌تحرکی و عدم فعالیت بدنی
• مصرف غذاهای چرب و پر نمک
• فشار خون بالا
• ابتلا به بیماری عروق کرونر
• سابقه حمله قلبی
• داشتن سابقه خانوادگی نارسایی قلبی

عوارض نارسایی قلب

نارسایی قلب عوارض جدی و خطرناکی به همراه دارد که بر کیفیت زندگی و سلامت عمومی بیمار تأثیر می‌گذارد. این عوارض به سرعت پیشرفت می‌کنند و در صورت عدم درمان مناسب، خطراتی را برای فرد به همراه دارند. برخی از مهم‌ترین عوارض نارسایی قلب عبارتند از:

• ضربان قلب نامنظم
• ایست قلبی
• مشکلات در عملکرد دریچه‌های قلب
• جمع شدن مایع در ریه‌ها (ادم ریوی)
• فشار خون بالا در ریه‌ها (فشار خون ریوی)
• آسیب به کلیه‌ها
• آسیب به کبد
• سوء تغذیه و کاهش دریافت مواد مغذی ضروری

روش‌های درمان نارسایی قلبی

نارسایی قلبی به روش‌های مختلفی درمان می‌شود که این روش‌ها بستگی به شرایط بیمار، شدت بیماری، مرحله بیماری و سایر عوامل دارند. درمان این بیماری معمولا شامل تغییرات در سبک زندگی، دارو درمانی، جراحی یا استفاده از دستگاه‌های خاص برای بهبود عملکرد قلب می‌شود. هدف از درمان، کاهش علائم، جلوگیری از پیشرفت بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. در برخی موارد، درمان‌های دارویی به همراه تغییرات در رژیم غذایی و فعالیت بدنی می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به جراحی یا استفاده از دستگاه‌های پزشکی برای بهبود عملکرد قلب باشد. انواع روش‌های درمان این بیماری عبارتند از:

دارو درمانی

مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک، یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان نارسایی قلبی هستند. این داروها به کاهش علائم، بهبود عملکرد قلب و کاهش عوارض بیماری کمک می‌کنند. پزشک بر اساس علت بیماری و علائم بیمار، داروهای مناسب را تجویز می‌کند. داروهای مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارند که برخی از آن‌ها برای کاهش فشار خون، بهبود جریان خون و کمک به پمپاژ بهتر قلب تجویز می‌شوند. داروهای مورد استفاده برای درمان این بیماری عبارتند از:

• مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)
• مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs)
• گیرنده آنژیوتانسین به علاوه مهارکننده‌های نپری لیزین (ARNIs)
• مسدودکننده‌های بتا
• دیورتیک‌ها (قرص‌های آب)
• دیورتیک‌های نگهدارنده پتاسیم
• مهارکننده‌های سدیم-گلوکز کوترانسپورتر-2 (SGLT2)
• دیگوکسین (لانوکسین)
• هیدرالازین و ایزوسورباید دینیترات (BiDil)
• Vericiguat (Verquvo)
• اینوتروپ‌های مثبت

جراحی 

در برخی موارد، نارسایی قلبی به دلیل مشکلات ساختاری در قلب مانند انسداد عروق یا آسیب به دریچه‌های قلب رخ می‌دهد. در این شرایط، جراحی به بهبود عملکرد قلب کمک کند. درواقع پزشکان در مواردی که دارو برای درمان بیماری موثر نیست، جراحی را توصیه می‌کند. انواع روش‌های جراحی‌ این بیماری عبارتند از:

• جراحی بای پس عروق کرونر: در صورتی که انسداد عروق باعث نارسایی قلبی شده باشد، این جراحی برای باز کردن عروق مسدود شده انجام می‌شود.
• تعویض دریچه قلب: یکی از روش‌های درمان نارسایی قلبی تعویض دریچه قلب است. در صورتی که دریچه‌های قلب آسیب دیده باشند پزشک این روش را توصیه می‌کند.
• دفیبریلاتور قلبی قابل کاشت (ICD): این دستگاه برای جلوگیری از عوارض نارسایی قلبی استفاده می‌شود و به کنترل ضربان قلب کمک می‌کند.
• درمان همگام‌سازی مجدد قلبی (CRT): این روش برای افرادی است که حفره‌های پایینی قلبشان با یکدیگر پمپاژ نمی‌کنند و به هماهنگ‌تر شدن عملکرد قلب کمک می‌کند.
• دستگاه کمک بطنی (VAD): این دستگاه به پمپاژ خون از حفره‌های پایینی قلب کمک می‌کند و معمولاً برای افرادی که نیاز به پیوند قلب دارند، استفاده می‌شود.
• پیوند قلب: در صورتی که نارسایی قلبی شدید باشد و سایر روش‌ها موثر نباشند، نیاز به پیوند قلب است. این روش درمانی معمولا آخرین گزینه برای درمان بیمار است.

تغییرات در سبک زندگی

یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان نارسایی قلبی، تغییرات در سبک زندگی است. این تغییرات شامل رژیم غذایی مناسب، افزایش فعالیت بدنی (با مشورت پزشک)، ترک سیگار، کاهش مصرف الکل و مواد مخدر و مدیریت استرس می‌شود. کاهش وزن در صورت اضافه وزن و کنترل بیماری‌های دیگر مانند دیابت و فشار خون بالا نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

کلام پایانی

همان‌طور که در بالا توضیح دادیم، نارسایی قلبی یک بیماری جدی و خطرناک است و عوارض مختلفی برای بیمار ایجاد می‌کند. این بیماری در مراحل اولیه معمولا بعلامتی ندارد، بنابراین تا به مراحل پیشرفته نرسد، بیماران از ابتلا به نارسایی مطلع نمی‌شوند. خوشبختانه با پیشرفت‌های پزشکی، روش‌های درمانی مختلفی برای کنترل و بهبود این بیماری وجود دارد. درمان‌های دارویی، جراحی و تغییرات سبک زندگی به کاهش علائم و بهبود وضعیت بیماران کمک می‌کنند. دکتر لعبت رضائیان با تخصص و تجربه خود، بهترین متخصص برای تشخیص و درمان بیماری‌های قلبی هستند. ایشان با دقت و توجه به جزئیات، به بیماران کمک می‌کنند تا زندگی سالم‌تری داشته باشند. مراجعه به پزشک متخصص و پیگیری درمان به موقع می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیمار را افزایش دهد.