فشار خون پایین

فشار خون پایین که از نظر پزشکی به عنوان افت فشار خون شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که مقادیر فشار خون زیر ۹۰ میلی‌متر جیوه برای عدد بالایی (سیستولیک) یا ۶۰ میلی‌متر جیوه برای عدد پایین (دیاستولیک) باشد. ۹/۶ که البته این نوع فشار همیشه به معنای وجود مشکل نیست. برای اکثر افراد، فشار خون پایین غیرعادی می‌تواند باعث سرگیجه و غش شود. در موارد شدیدتر، فشار خون پایین می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد.

فشار خون، اندازه‌گیری فشار در شریان‌ها در طول مراحل فعال و استراحت هر ضربان قلب است. بر این اساس، بالاترین مقدار در اندازه‌گیری فشار، میزان فشاری است که توسط قلب در هنگام پمپاژ خون از شریان‌ها به سایر قسمت‌های بدن ایجاد می‌شود که به آن فشار خون سیستولیک می‌گویند.

در حین اندازه‌گیری، کمترین مقدار فشار ایجاد شده در ورید‌ها در حالی که قلب بین ضربان‌ها استراحت می‌کند، فشار خون دیاستولیک نامیده می‌شود. طبق دستورالعمل‌های فعلی، فشار خون طبیعی کمتر از ۱۲۰ روی ۸۰ میلی‌متر جیوه تعریف می‌شود.

دلایل کاهش فشار خون چیست؟

علت فشار خون پایین می‌تواند از کم آبی گرفته تا اختلالات جدی پزشکی یا جراحی متغیر باشد. مهم است که بدانید چه چیزی باعث فشار خون پایین شده است تا بتوان آن را درمان کرد.

فشار خون در طول روز بسته به وضعیت بدن، ریتم تنفس، سطح استرس، وضعیت جسمانی، دارو‌های مصرفی، آنچه خورده می‌شود، نوشیدنی‌ها و زمان روز تغییر می‌کند. همچنین معمولاً در شب در پایین‌ترین حد است و در هنگام بیدارشدن به‌شدت افزایش می‌یابد.

فشار خون پایین در بارداری

افت فشار خون در دوران بارداری طبیعی است. از آنجایی که سیستم گردش خون در دوران بارداری به‌سرعت منبسط می‌شود، احتمال کاهش فشار خون وجود دارد. فشار خون موقت پایین، معمولاً پس از زایمان به سطح قبل از بارداری باز می‌گردد.

 بر اثر بیماری

برخی از بیماری‌های قلبی که می‌توانند باعث کاهش فشار خون شوند، عبارتند از:

ضربان قلب بسیار پایین (برادی کاردی)، مشکلات دریچه قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی.

مشکلات غدد درون‌ریز نیز می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود. مشکلات تیروئید، بیماری پاراتیروئید، نارسایی غده فوق‌کلیوی به نام بیماری آدیسون، قند خون پایین (هیپوگلیسمی) و در برخی موارد دیابت می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود.

هنگامی که بدن شما بیش از مقداری که آب دریافت می‌کند از دست می‌دهد، ضعف، سرگیجه و خستگی ناشی از تشنگی ممکن است رخ دهد. تب، استفراغ، اسهال شدید، استفاده بیش از حد از دارو‌های ادرارآور و ورزش شدید می‌تواند باعث کم آبی بدن شود.

از دست دادن خون بیش از حد، مانند یک آسیب شدید یا خونریزی داخلی، میزان خون را در بدن ما کاهش می‌دهد و بنابراین باعث افت شدید فشار خون می‌شود. علاوه بر این، اگر هر گونه عفونت در بدن وارد جریان خون شود، می‌تواند منجر به کاهش تهدید‌کننده زندگی در فشار خون ناشی از عفونت شدید به نام شوک سپتیک یا سپتی سمی شود.

 بر اثر یک واکنش یا کمبود

یک واکنش آلرژیک شدید، یعنی آنافیلاکسی، یک پاسخ جدی و بالقوه تهدید‌کننده زندگی بدن است. محرک‌های رایج یک واکنش آلرژیک شامل غذا‌ها، برخی دارو‌ها، آفت‌کش‌ها و لاتکس است. آنافیلاکسی می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، کهیر، خارش، تورم گلو و افت خطرناک فشارخون شود.

کمبود ویتامین B-۱۲ و فولات که باید در یک رژیم غذایی معمولی مصرف شود، می‌تواند با جلوگیری از تولید گلبول‌های قرمز کافی (کم‌خونی) در بدن باعث کاهش فشار خون شود.

برخی از دارو‌ها نیز می‌توانند باعث کاهش فشارخون شوند. این دارو‌ها شامل قرص‌های ادرارآور، مسدودکننده‌های آلفا، مسدودکننده‌های بتا، دارو‌های بیماری پارکینسون، دارو‌های ضدافسردگی سه حلقه‌ای، دارو‌های اختلال نعوظ از جمله سیلدنافیل یا تادالافیل هستند، به‌ویژه زمانی که با داروی قلبی نیتروگلیسیرین مصرف شوند.

انواع فشار خون پایین چیست؟

متخصصان پزشکی اغلب علل چنین وضعیتی را به چند دسته تقسیم می‌کنند:

افت فشار خون ارتواستاتیک

فشار خون پایین که در حالت ایستاده رخ می‌دهد، یعنی افت فشار خون ارتواستاتیک یا وضعیتی، افت ناگهانی فشار خون است که هنگام ایستادن از حالت نشسته یا دراز کشیدن رخ می‌دهد.

به طور معمول، هنگامی که در یک مکان می‌ایستید، جاذبه باعث می‌شود خون در پا‌های شما جمع شود. بدن این را با افزایش ضربان قلب و انقباض رگ‌های خونی جبران می‌کند و به این ترتیب اجازه می‌دهد خون کافی به مغز برگردد.

با این حال، در افراد مبتلا به افت فشار خون ارتواستاتیک، این مکانیسم متعادل‌کننده از کار می‌افتد و فشار خون کاهش می‌یابد. این امر باعث سرگیجه، سبکی سر، تاری دید و حتی غش می‌شود.

افت فشار خون ارتواستاتیک می‌تواند به دلایل مختلفی مانند تشنگی، استراحت طولانی مدت در رختخواب، نشستن یا چمباتمه‌زدن به مدت طولانی با پا‌های روی هم، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، سوختگی، قرارگرفتن در محیط‌های بسیار گرم، رگ‌های واریسی بزرگ و برخی اختلالات عصبی رخ دهد. افت فشار خون ارتواستاتیک به ویژه در سنین بالا شایع است و در افراد سالم در شرایط عادی نیز دیده می‌شود.

برخی از دارو‌ها، به ویژه دارو‌هایی که برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند، دیورتیک‌ها، بتا بلوکر‌ها، مسدود‌کننده‌های کانال کلسیم و مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین هستند. همچنین دارو‌های ضدافسردگی، دارو‌های مورد استفاده برای درمان بیماری پارکینسون و اختلال نعوظ نیز می‌توانند باعث افت فشار خون ارتواستاتیک شوند.

همچنین ممکن است علائم فشار خون پایین ارتواستاتیک ۵-۱۰ دقیقه پس از تغییر وضعیت به تعویق بیفتد. ممکن است نشان‌دهنده شکل خفیف‌تر یا مرحله اولیه این بیماری باشد.

افت فشار خون پس از غذا

به نوعی از فشار خون پایین که پس از خوردن غذا رخ می‌دهد، افت فشار خون پس از غذا گفته می‌شود. این افت ناگهانی بعد از غذا بیشتر افراد مسن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

پس از خوردن غذا، جریان خون در دستگاه گوارش افزایش می‌یابد. به طور معمول، بدن ضربان قلب را افزایش می‌دهد و برخی از رگ‌های خونی را برای کمک به حفظ فشار خون طبیعی منقبض می‌کند.

با این حال، در برخی افراد این مکانیسم‌ها از کار می‌افتند و ممکن است سرگیجه، غش یا افتادن روی زمین رخ دهد. فشار خون پایین پس از غذا بیشتر بر افراد مبتلا به اختلالات سیستم عصبی خودمختار مانند فشار خون بالا یا بیماری پارکینسون تأثیر می‌گذارد.

همراه با کاهش دوز دارو‌های فشار خون با توصیه پزشک و خوردن وعده‌های غذایی کم کربوهیدرات، ممکن است به کاهش علائم فشار خون پایین بعد از غذا کمک کند.

افت فشار با واسطه عصبی

افت فشار خون با واسطه عصبی، یعنی فشار خون پایین ناشی از سیگنال‌های مغزی معیوب، پس از ایستادن طولانی مدت، این اختلال بیشتر جوانان و کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. متخصصان پزشکی فکر می‌کنند که این مشکل ناشی از ارتباط نادرست قلب و مغز است.

فشار خون پایین به دلیل آسیب سیستم عصبی یعنی آتروفی چندگانه سیستم، همراه با افت فشار خون ارتواستاتیک، سندرم شای دراگر نیز نامیده می‌شود. این اختلال نادر باعث آسیب تدریجی به سیستم عصبی خودمختار می‌شود که عملکرد‌های غیرارادی مانند فشار خون، ضربان قلب، تنفس و هضم را کنترل می‌کند. با داشتن مقادیر بسیار بالای فشار خون در هنگام دراز کشیدن همراه است.

عوارض فشار خون پایین چیست؟

حتی انواع نسبتاً خفیف فشار خون پایین می‌تواند باعث سرگیجه، ضعف، غش و خطر آسیب ناشی از افتادن شود. فشار خون پایین شدید می‌تواند با محروم‌کردن بدن از اکسیژن کافی برای انجام عملکرد‌های طبیعی خود به قلب و مغز آسیب برساند.

علائم فشار خون پایین چیست؟

در برخی افراد، فشار خون پایین نشان‌دهنده یک مشکل پزشکی زمینه‌ای است، به ویژه زمانی که به طور ناگهانی کاهش می‌یابد یا با علائم و نشانه‌هایی مانند سرگیجه یا سبکی سر، غش (سنکوپ)، تاری دید، حالت تهوع، خستگی و عدم تمرکز همراه است.

فشار بسیار پایین یا شوک می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. علائم و نشانه‌های این حالت شوک عبارتند از: پوست لطیف، سرد و رنگ‌پریده، تنفس سریع و کوتاه، نبض ضعیف و تند و گیجی، به ویژه در افراد مسن. اگر علائم شوک دارید، مراقبت فوری پزشکی لازم است.

تغییر تنها ۲۰ میلی‌متر جیوه، به‌عنوان‌مثال، افت ناگهانی سیستولیک ۱۱۰ میلی‌متر جیوه به سیستولیک ۹۰ میلی‌متر جیوه، می‌تواند باعث سرگیجه و غش شود؛ زیرا مغز خون کافی دریافت نمی‌کند.

سقوط شدید ناشی از عللی مانند خونریزی کنترل نشده، عفونت‌های جدی یا واکنش‌های آلرژیک می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد.

اگر به طور مداوم مقادیر فشار خون پایین در اندازه‌گیری‌های منظم وجود دارد، اما فرد احساس خوبی دارد، این فقط وضعیتی است که باید رعایت شود.

در برخی موارد، حتی سبکی می‌تواند یک مشکل نسبتاً جزئی در نتیجه کم آبی خفیف ناشی از گذراندن زمان بیش از حد زیر نور خورشید یا حمام داغ باشد.

اگر علائم فشار خون پایین را دارید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید، زیرا می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تری باشد.

ثبت این که چه زمانی این علائم رخ داده‌اند و چه کاری در این مدت انجام شده است، هنگام توضیح وضعیت به پزشک مفید خواهد بود.

فشار خون پایین چگونه درمان می‌شود؟

فشار خون پایین که علائم و نشانه‌هایی ایجاد نمی‌کند یا فقط علائم خفیف را ایجاد می‌کند، به‌ندرت نیاز به درمان دارد. با این حال در صورت وجود علائم، درمان بستگی به علت زمینه‌ای دارد. به‌عنوان‌مثال، زمانی که فشار خون پایین به دلیل مصرف دارو ایجاد می‌شود، درمان معمولاً شامل تغییر یا قطع دارو یا کاهش دوز دارو است.

ضمنا مهم‌ترین نکته‌ای که باید به‌خاطر داشته باشید این است که هیچ دارویی نباید بدون نظر پزشک مصرف یا قطع شود. اگر مشخص نباشد که چه چیزی باعث فشار خون پایین می‌شود یا هیچ درمانی برای وضعیت پزشکی ایجاد‌کننده آن وجود ندارد، هدف، افزایش فشار پایین خواهد بود. به این ترتیب می‌توان علائم و نشانه‌ها را کاهش داد. بسته به سن، وضعیت سلامتی و نوع فشار خون پایین، دستیابی به این امر از راه‌های مختلفی امکان‌پذیر است.

پوشیدن جوراب‌های فشاری یعنی جوراب‌های الاستیک که معمولاً برای تسکین درد واریسی و تورم رگ‌ها استفاده می‌شود، می‌تواند به کاهش تجمع خون در پا‌ها کمک کند.

درمان‌های خانگی و تغییر شیوه زندگی

بسته به علت می‌توان با روش‌های نسبتاً ساده علائم را کاهش داد و از آن پیشگیری کرد. نوشیدن آب بیشتر و پرهیز از الکل بسیار مهم است. الکل باعث تشنگی می‌شود و می‌تواند فشار خون را حتی در حد اعتدال کاهش دهد. آب تشنگی را برطرف می‌کند و حجم خون را افزایش می‌دهد.

دریافت تمام مواد مغذی مورد نیاز برای سلامتی با تمرکز بر انواع غذا‌ها برای یک رژیم غذایی سالم از جمله غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات، مرغ و ماهی بدون چربی امکان‌پذیر است.

در صورتی که پزشک استفاده از نمک بیشتری را توصیه کرده باشد، اما فرد مزه نمک زیاد در غذا را دوست نداشته باشد، می‌توان از سس سویا طبیعی استفاده کرد یا مقدار کمی از مخلوط سوپ پودر شده را به سس‌ها اضافه کرد. توجه به موقعیت‌های بدن ضروری است. مهم است که به آرامی از حالت خوابیده یا چمباتمه به حالت ایستاده حرکت کنید.

توصیه می‌شود هنگام نشستن پا‌ها را روی هم نگذارید. قبل از بلندشدن از رختخواب چند نفس عمیق بکشید و سپس به آرامی بنشینید.

اگر علائم در حالت ایستاده ظاهر شوند، قیچی‌کردن ران‌ها یا خم‌شدن به جلو تا حد امکان پس از پا گذاشتن روی صندلی یا بلندکردن با یک پا، جریان خون را از پا‌ها به قلب تشویق می‌کند.

مصرف مقادیر کم غذا‌های کم کربوهیدرات در هر وعده غذایی در طول روز به جای غذا‌های پر کربوهیدرات مانند سیب‌زمینی، برنج، ماکارونی یا نان می‌تواند از افت فشار بعد از غذا جلوگیری کند.

علاوه بر این، پزشک ممکن است نوشیدن قهوه یا چای کافئین‌دار همراه با غذا را برای افزایش موقت فشار خون توصیه کند. اما مهم است که قبل از مصرف بیشتر نوشیدنی‌های کافئین‌دار با پزشک مشورت کنید، زیرا کافئین می‌تواند مشکلات دیگری ایجاد کند.