فشار خون ریوی: علائم، پیشگیری و درمان! 

پرفشاری ریوی (Pulmonary hypertension)، فشار خون بالا در شریان‌های ریوی است که خون فقیر از اکسیژن را از قلب به ریه‌ها می‌برد. اولین علامت آن تنگی نفس است و شایع‌ترین علل آن بیماری قلبی، بیماری ریوی و هیپوکسی است. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند به فرد کمک کند تا از کیفیت زندگی بهتری برخوردار شود.
خون بدون اکسیژن (خون فقیر از اکسیژن) در سمت راست قلب جریان دارد. از آنجا، از طریق شریان‌های ریوی به ریه‌ها حرکت می‌کند و فشار خون ریوی باعث باریک شدن شریان‌های ریوی شده که این وضعیت باعث می‌شود این خون سخت‌تر به ریه‌ها برسد.

فشار خون ریوی چیست؟ 

فشار خون ریوی (PH) یک تشخیص کلی به این معنی است که فشار خون بالایی در شریان‌های ریوی وجود دارید. این رگ‌های خونی هستند که خون فاقد اکسیژن را از قلب به ریه‌ها می‌برند. این بیماری علل مختلفی دارد که معمولاً عارضه بیماری قلبی یا بیماری ریوی است. اما بسیاری از بیماری‌ها و عوامل محیطی دیگر می‌توانند خطر ابتلا به PH را افزایش دهند. 

هایپرتنسیون ریوی، خطرناک است زیرا جریان خون را از طریق قلب و ریه‌ها مختل می‌کند. فشار خون بالا در شریان‌های ریوی باعث باریک شدن این شریان‌ها می‌شود و در نتیجه، قلب باید سخت‌تر کار کند تا خون فاقد اکسیژن را به ریه‌ها پمپ کند. با گذشت زمان، PH به قلب آسیب می‌رساند و باعث ایجاد مشکلاتی در سراسر بدن می‌شود که بدون درمان می‌تواند کشنده باشد. 

عوارض فشار خون ریوی

هایپرتنسیون ریوی می‌تواند مشکلات جدی در بدن ایجاد کند، این مشکلات عبارت‌اند از: 

• کم خونی
• آریتمی‌ها
• لخته شدن خون در شریان‌های ریوی
• افیوژن پریکارد

فشار خون باعث چه بیماری‌هایی می‌شود؟ 

هایپرتنسیون ریوی موجب بروز بیماری‌های گوناگونی می‌شود که در ادامه برخی از شایع‌ترین آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این بیماری‌ها عبارت‌اند از: 

فشار خون ریوی در بارداری 

هایپرتنسیون ریوی در دوران بارداری به وضعیتی گفته می‌شود که فشار خون در عروق ریه‌ها (عروق خونی که خون از قلب به ریه‌ها راه می‌دهند) افزایش می‌یابد. PH در دورانی بارداری هم برای والدین و هم برای جنین می‌تواند عوارضی ایجاد کند و بسیار خطرناک است. کاهش جریان خون، مشکلاتی مانند: رشد نامناسب جنین، کمبود اکسیژن در جنین و ایجاد خطر برای سلامت جنین را ایجاد می‌کند. 

هایپرتروفی بطن راست

نارسایی قلبی سمت راست اثر موجی در سراسر بدن دارد و عملکرد طبیعی بسیاری از اندام‌ها و سیستم‌ها را مختل می‌کند. هایپرتنسیون ریوی، بدون درمان بر قلب فشار می‌آورد و در نهایت کشنده است. فشار خون بالا در شریان‌های ریوی، بطن راست (حفره سمت راست پایین) قلب که مسئول پمپاژ این خون است را مجبور می‌کند تا برای ارسال خون فاقد اکسیژن به ریه‌ها، سخت‌تر کار کند. بنابراین، با گذشت زمان، PH باعث می‌شود که بطن راست به دلیل کار اضافی بزرگتر شده و این وضعیت (هایپرتروفی بطن راست) می‌تواند منجر به نارسایی قلبی سمت راست شود. 

انواع فشار خون ریوی 

سازمان جهانی بهداشت (WHO) پر فشاری شریان ریوی را بر اساس علت آن به پنج گروه تقسیم می‌کند. این تقسیم‌بندی‌ها عبارت‌اند از: 

• PH گروه ۱ به دلیل فشار خون شریانی ریوی: PAH علل مختلفی دارد، از بیماری‌های زمینه‌ای گرفته تا داروهای خاص که باعث باریک، ضخیم یا سفت شدن شریان‌های ریوی می‌شود. خون کمتری می‌تواند از طریق آن جریان یابد، که فشار را در شریان‌های ریوی شما افزایش می‌دهد. 
• PH گروه ۲ به دلیل بیماری قلبی سمت چپ: سمت چپ قلب، خون را به کل بدن پمپاژ می‌کند و اگر مشکلی در این سمت قلب وجود داشته باشد، سمت راست قلب و کل مدار ریوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خون در قلب برگشت می‌کند و فشار را در شریان‌های ریوی افزایش می‌دهد. 
• PH گروه ۳ به دلیل بیماری ریوی یا هیپوکسی: برخی از مشکلات ریوی باعث سفت شدن شریان‌های ریه می‌شود. خون کمتری می‌تواند از طریق ریه‌ها جریان یابد و فشار در شریان‌های ریوی را افزایش می‌دهد. 
• گروه ۴ PH به دلیل انسداد در ریه‌ها: لخته‌های خون یا اسکارهای ناشی از لخته‌های خون مانع از جریان طبیعی خون در ریه‌ها می‌شوند. این فشار بیشتر به سمت راست قلب فشار وارد می‌کند و هایپرتنسیون ریوی را افزایش می‌دهد. 
• گروه ۵ PH به دلیل سایر اختلالات: PH همراه با سایر شرایط مانند اختلالات خونی و اختلالات متابولیک رخ می‌دهد. مکانیسم‌های دقیق برای چگونگی تحریک PH همیشه مشخص نیست. 

فشار خون ریوی روی چه کسانی تاثیر می‌گذارد؟ 

هایپرتنسیون ریوی، بیماران قلبی، ریوی و تمام بزرگسالان را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. در ادامه برخی از این شرایط شایع تاثیر این بیماری را نام می‌بریم که عبارت‌اند از: 

• تقریباً ۱۰۰٪ افراد مبتلا به بیماری شدید دریچه میترال
• حدود ۶۵ درصد از افراد مبتلا به بیماری دریچه آئورت
• ۳۰ درصد از افراد مبتلا به اسکلرودرمی
• حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد افراد مبتلا به بیماری سلول داسی شکل
• حدود ۱ نفر از هر ۲۰۰ نفر مبتلا به HIV

میزان شیوع فشار خون ریوی 

برخی از انواع هایپرتنسیون ریوی مانند فشار خون شریانی ریوی (PAH) و PH ناشی از لخته شدن خون نادر هستند، اما انواع دیگر به خصوص PH ناشی از مشکلات قلبی یا ریوی، بسیار شایع‌تر هستند. به صورت دقیق مشخص نیست که چند نفر در سراسر جهان به پرفشاری شریان ریوی مبتلا هستند. اما برخی تخمین‌ها نشان می‌دهد، ممکن است از هر ۱۰۰ نفر ۱ نفر این به این بیماری مبتلا باشد. همچنین در بین افراد مسن شایع‌تر است و در سراسر جهان، از هر ۱۰ بزرگسال بالای ۶۵ سال، ۱ نفر PH دارد. 

بیشتر بخوانید: فشار خون مقاوم به درمان

علائم فشار خون ریوی 

اولین علامت پرفشاری شریان ریوی، تنگی نفس در طول فعالیت‌های روزانه مانند: بالا رفتن از پله‌ها، خرید کردن، پیاده روی و… است. 

ph، ممکن است در ابتدا هیچ علامتی نداشته باشید. زمانی که علائم بروز پیدا می‌کنند، ممکن است خفیف باشند. اما علائم PH با گذشت زمان بدتر می‌شود و انجام فعالیت‌های معمول را برای افراد سخت‌تر می‌کند. علائم شایع پرفشاری شریان ریوی عبارت‌اند از: 

• آبی شدن رنگ پوست یا لب‌ها
• درد یا فشار در قفسه سینه
• سرگیجه و غش کردن
• درد در سمت راست بالای شکم
• تند شدن ضربان قلب
• تورم (ادم) در پاها و شکم
• تشدید عفونت تنفسی و سرفه احساس سرگیجه یا سبکی سر به طور مداوم 
• خستگی شدید یا کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های عادی
• حالت تهوع یا بی‌اشتهایی
• تشدید تنگی نفس، به خصوص اگر با احساس تنگی نفس از خواب بیدار شوید. 
• افزایش وزن ناگهانی و زیاد وزن

مراحل پرفشاری خون ریوی

چهار مرحله اصلی فشار خون ریوی وجود دارد که آن‌ها بر اساس علائمی که فرد احساس می‌کند، هستند. این مراحل به میزان راحتی فرد در انجام فعالیت‌های روزانه اشاره دارد. با بدتر شدن PH، علائم قابل توجه‌تر می‌شوند و زندگی روزمره را مختل می‌کنند. این مراحل عبارت اند از: 

• کلاس ۱: هیچ علامتی ندارید. 
• کلاس ۲: وقتی در حال استراحت هستید علائمی ندارید. اما در حین انجام برخی فعالیت‌های معمولی احساس ناراحتی یا تنگی نفس می‌کنید. از جمله کارهای خانه و بالا رفتن از پله ها. 
• کلاس ۳: ممکن است هنوز هنگام استراحت احساس خوبی داشته باشید. اما اکنون انجام کارهای عادی بسیار سخت‌تر است زیرا احساس خستگی یا تنگی نفس می‌کنید. 
• کلاس ۴: شما حتی زمانی که در حال استراحت هستید علائم دارید. وقتی سعی می‌کنید هر کار عادی را انجام دهید، علائم بدتر می‌شوند. 

عوامل موثر بر پرفشاری شریان ریوی

علل پر فشاری شریان ریوی بسته به نوع PH، بسیار متفاوت است و شامل طیف وسیعی از بیماری‌ها و شرایط زمینه‌ای و همچنین قرار گرفتن در معرض محیطی (سموم و داروها) می‌شوند. در ادامه به صورت جداگانه هر کدام از آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. 

PH گروه ۱ به دلیل فشار خون شریانی ریوی (PAH) 

دلایل زیادی برای فشار خون شریانی ریوی وجود دارد. آن‌ها عبارت‌اند از: 

• بیماری قلبی مادرزادی
• قرص‌های رژیمی
• جهش‌های ژنتیکی
• بیماری‌های ذخیره گلیکوژن
• اچ‌آی‌وی
• بیماری کبد
• لوپوس
• فشار خون پورتال
• همانژیوماتوز مویرگی ریوی
• بیماری انسداد وریدی ریه (Chronic obstructive pulmonary disease یا COPD) 
• شیستوزومیازیس
• اسکلرودرمی
• داروهایی مانند مت آمفتامین

PH گروه ۲ به دلیل بیماری قلبی سمت چپ

مشکلات قلبی یکی از علل شایع فشار خون ریوی است و از آنجایی که سمت چپ و راست قلب شما با هم کار می‌کنند، مشکل در سمت چپ، سمت راست را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. سمت راست قلب مسئول پمپاژ خون به شریان‌های ریوی است. بنابراین، مشکلات قلبی سمت چپ باعث یک واکنش زنجیره‌ای می‌شود که بقیه قلب، شریان‌های ریوی و ریه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مشکلات قلبی سمت چپ که می‌توانند باعث این بیماری شوند عبارت‌اند از: 

بیماری دریچه آئورت

دریچه آئورت، بطن چپ (محفظه پمپاژ اصلی قلب شما)، را به آئورت متصل می‌کند. آئورت بزرگترین رگ خونی بدن است و مسئول ارسال خون غنی از اکسیژن به بقیه بدن می‌باشد. در بیماری دریچه آئورت، دریچه، ممکن است نشتی یا تنگی داشته باشد. مشکلات دیگری مانند بیماری مادرزادی قلب و اندوکاردیت نیز می‌تواند بر دریچه آئورت تأثیر بگذارد. 

نارسایی قلبی سمت چپ

این بدان معنی است که سمت چپ قلب نمی‌تواند خون را آنطور که باید پمپاژ کند. بطن چپ، ممکن است خیلی ضعیف یا خیلی سفت باشد. در هر صورت، خون غنی از اکسیژن کافی نمی‌تواند به اندام‌ها و بافت‌های بدن برسد. با گذشت زمان، نارسایی سمت چپ قلب می‌تواند منجر به نارسایی قلبی سمت راست و سایر عوارض شود. 

هایپرتروفی بطن چپ

این ضخیم شدن دیواره‌های عضلانی بطن چپ است که باعث می‌شود قلب در پمپاژ خون کارایی کمتری داشته باشد. معمولاً ناشی از فشار خون طولانی مدت یا سایر مشکلات قلبی مانند آریتمی است. 

بیماری دریچه میترال

دریچه میترال، دری است که اجازه می‌دهد خون از دهلیز چپ به بطن چپ جریان یابد. ممکن است بیش از حد کششی شود (پرولاپس) که منجر به نارسایی شده و همچنین ممکن است خیلی باریک شود. با گذشت زمان، بیماری دریچه میترال فشار می‌آورد و به قلب آسیب می‌رساند. 

PH گروه ۳ به دلیل بیماری ریوی یا هیپوکسی

مشکلات ریوی یکی دیگر از علل شایع فشار خون ریوی است. برخی از افراد مبتلا به بیماری قلبی سمت چپ نیز بیماری ریوی یا کمبود اکسیژن (هیپوکسی) دارند. مشکلات ریوی که می‌توانند باعث این بیماری شوند عبارت‌اند از: 

• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD): این گروهی از بیماری‌ها شامل برونشیت مزمن و آمفیزم است و تنفس را سخت می‌کند. 
• بیماری بینابینی ریه: این بدان معنی است که فیبروز یا اسکار در بافت ریه وجود دارد و جای زخم منجر به مشکلات تنفسی و سرفه می‌شود. 
• آپنه انسدادی خواب: این وضعیت باعث می‌شود که راه هوایی به طور جزئی یا کامل، بارها و بارها در هنگام خواب مسدود شود که در نتیجه اکسیژن کمتری به اندام‌ها می‌رسد. 

گروه ۴ PH به دلیل انسداد در ریه

این شکل از PH معمولاً ناشی از فشار خون مزمن ترومبوآمبولیک ریوی (CTEPH) است. CTEPH وضعیتی است که شامل لخته شدن خون و ایجاد زخم در شریان‌های ریه می‌شود. آمبولی ریه یک لخته خونی است که از جای دیگری در بدن حرکت می‌کند و در یک رگ خونی در ریه‌ها گیر می‌کند. این لخته‌های خون اغلب قابل درمان هستند، اما ممکن است بافت اسکار را پشت سر بگذارند. این اسکارها می‌توانند جریان خون را در شریان‌های ریوی سخت کنند و در نتیجه، فشار خون در شریان‌های ریوی بالا رود. 

گروه ۵ PH به دلیل سایر اختلالات

بسیاری از شرایط دیگر باعث افزایش فشار خون ریوی می‌شوند که دانشمندان هنوز آن را درک نکرده اند. چیزی که آن‌ها می‌دانند این است که بین این شرایط و PH ارتباط وجود دارد و به این معناست که افراد مبتلا به این شرایط ممکن است با خطر بیشتری برای ابتلا به PH روبرو شوند. چنین شرایطی عبارت‌اند از: 

• بیماری گوچر: یک اختلال متابولیک که بر اندام‌ها و استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد. 
• بیماری کلیوی: مشکلات مربوط به عملکرد کلیه ها. 
• هیستیوسیتوز سلول لانگرهانس: اختلالی که در بزرگسالان باعث ایجاد اسکار و کیست در ریه‌ها می‌شود. 
• سارکوئیدوز: یک بیماری التهابی که معمولاً ریه‌ها و غدد لنفاوی شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. 
• بیماری تیروئید: اختلالاتی که بر تولید هورمون‌های تیروئید شما تأثیر می‌گذارد. 
• تومورها: تومورهای سرطانی یا خوش خیم ممکن است به رگ‌های خونی در ریه‌های شما فشار وارد کنند. 

تشخیص و آزمایشات

پزشک، معاینه فیزیکی و آزمایش‌هایی را برای رسیدن به تشخیص فشار خون ریوی انجام می‌دهد. این مراحل عبارت‌اند از: 

معاینه فیزیکی

• ابتدا، یک معاینه فیزیکی برای بررسی علائم فشار خون ریوی و همچنین سایر مشکلات قلبی یا ریوی انجام می‌شود. سوالاتی در مورد سلامتی و سابقه پزشکی بپرسده می‌شود. 
• اندازه رگ‌های گردن بررسی می‌شود. برآمدگی وریدهای گردن (اتساع ورید ژوگولار) می‌تواند نشانه‌ای از نارسایی قلب در سمت راست باشد. با لمس کردن قسمت بالای سمت راست شکم، اندازه کبد بررسی می‌شود و با گوشی پزشکی، صدای قلب و ریه‌ها شنیده می‌شود. 
• تورم شکم و پاها بررسی شده و سطح اکسیژن با استفاده از پالس اکسی متر اندازه گیری می‌شود. 
• تشخیص فشار خون ریوی ممکن است دشوار باشد زیرا بسیاری از علائم PH با دیگر بیاری‌ها مشابه است. بنابراین، پس از معاینه فیزیکی، پزشک، آزمایش‌هایی را برای دریافت اطلاعات بیشتر انجام می‌دهد. 

آزمایشات

پزشک، از چندین آزمایش مختلف برای اهداف مختلف استفاده می‌کند که این آزمایش‌ها فشار خون را در شریان‌های ریویاندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: 

• کاتتریزاسیون قلب راست: این آزمایش کاتتریزاسیون شریان ریوی نیز نامیده می‌شود. فشار داخل شریان‌های ریوی را اندازه گیری و بررسی می‌کند که قلب در دقیقه، چقدر خون می‌تواند پمپ کند. 
• اکوکاردیوگرام داپلر: اکو داپلر از امواج صوتی برای نشان دادن نحوه عملکرد بطن راست استفاده می‌کند. همچنین جریان خون را از طریق دریچه‌های قلب اندازه گیری می‌کند. این به ارائه دهنده اجازه می‌دهد تا فشار شریان ریوی سیستولیک را محاسبه کند. 
• آزمایش خون: طیف وسیعی از مسائل مربوط به عملکرد اندام ها، سطح هورمون‌ها و عفونت‌ها را بررسی می‌کند. آزمایش‌های خونی خاص، شامل: پانل متابولیک کامل و شمارش کامل خون است. 
• سی تی اسکن قفسه سینه: لخته‌های خون و سایر بیماری‌های ریوی که ممکن است باعث افزایش فشار خون ریوی شده یا آن را بدتر کند را بررسی می‌کند. 
• اشعه ایکس قفسه سینه: نشان می‌دهد که آیا بطن راست یا شریان‌های ریوی بزرگتر از آنچه که باید باشند، شدند یا خیر؟ 
• پلی سومنوگرام (PSG): این تست خواب شبانه، بررسی می‌کند که آیا آپنه خواب دلیل فشار خون ریوی است یا خیر؟ 
• اسکن تهویه پرفیوژن ریوی (VQ): وجود لخته‌های خون در ریه‌ها را بررسی می‌کند. 

همچنین بخوانید: تنگی دریچه قلب چیست و چگونه درمان می‌شود؟

درمان فشار خون ریوی

از آنجایی که پرفشاری ریوی می‌تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد، ضروری است که هر چه زودتر تشخیص داده و درمان شود. پزشک، بر اساس آنچه که باعث PH شده، درمان را تجویز می‌کند. در حال حاضر، فقط دو نوع فشار خون شریان ریوی (PAH) و فشار خون مزمن ترومبوآمبولیک ریوی (CTEPH) را می‌توان مستقیماً درمان کرد. انواع دیگر PH شامل مدیریت شرایط پزشکی زمینه‌ای می شوند و درمان ندارند. این درمان‌ها عبارت‌اند از:

فشار خون شریانی ریوی

درمان پرفشاری شریانی ریوی (PAH) شامل مواردی می‌شود که عبارت‌اند از: 

• مسدود کننده‌های کانال کلسیم: این داروها می‌توانند به کاهش فشار خون در شریان‌های ریوی و سراسر بدن کمک کنند. 
• دیورتیک‌ها: این قرص‌ها به بدن کمک می‌کنند تا بدن، مایعات اضافی را از بین ببرد. 
• اکسیژن درمانی: اگر اکسیژن کافی در خون نباشد، به این درمان نیاز پیدا می‌شود. 
• وازودیلاتورهای ریوی: این داروها به عروق ریوی کمک می‌کنند تا راحت‌تر و بهتر باز شوند. این امر جریان خون را بهبود می‌بخشد و فشار روی قلب را کاهش می‌دهد. 

درمان CTEPH

روش‌های درمانی برای CTEPH عبارت‌اند از: 

• ضد انعقادها: این داروها به جلوگیری از لخته شدن خون کمک می‌کنند. 
• سپتوستومی دهلیزی: این روش معمولاً برای نوزادانی که دارای نقص‌های قلبی جدی هستند استفاده می‌شود. با این حال، برای بزرگسالان مبتلا به فشار خون ریوی نیز استفاده می‌شود. این روش پلی است که به فرد کمک می‌کند تا زمانی که منتظر پیوند ریه است در شرایط مناسب بماند. 
• آنژیوپلاستی ریه: این روش مبتنی بر کاتتر، برای گشاد کردن شریان ریوی استفاده می‌کند. معمولاً در شرایطی که امکان جراحی باز وجود ندارد، این روش انجام می‌شود. 
• جراحی اندارترکتومی: این جراحی لخته‌های خون را از ریه‌ها خارج می‌کند. در حال حاضر این تنها درمان ممکن برای فشار خون ریوی است و فقط برای افراد مبتلا به CTEPH به کار می‌رود. 

آخرین راه حل برای برخی از افراد مبتلا به فشار خون شدید ریوی، پیوند ریه است. 

روش‌های کنترل

درمان PH ناشی از مشکلات قلبی یا ریوی نیازمند تمرکز بر مدیریت شرایط زمینه‌ای است. از آنجایی که بسیاری از بیماری‌های مختلف قلبی و ریوی باعث ایجاد PH می‌شوند، برنامه‌های درمانی می‌تواند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد. به طور کلی، روش‌های کنترل عبارت‌اند از: 

• تغییرات رژیم غذایی
• تغییر سبک زندگی
• دارو برای مدیریت مشکلاتی مانند فشار خون بالا یا نارسایی قلبی
• اکسیژن درمانی
• جراحی

غذا‌های مناسب برای فشار خون ریوی

در هر بیماری رژیم غذایی نقش بسیار پر رنگی دارد، پرفشاری شریان ریوی از این قاعده مستثنی نیست، رژیم‌های غذایی مناسب عبارت‌اند از: 

• غذاهای سرشار از فیبر (مانند غلات، سبوس، میوه‌ها و سبزیجات) 
• غذاهای سرشار از پتاسیم (مانند میوه‌های خشک، موز و پرتقال) 
• غذاهای سرشار از منیزیم (مانند بادام زمینی، توفو و کلم بروکلی) 
• غذاهای حاوی قند تصفیه شده، چربی اشباع شده و کلسترول (به صورت محدود) 

بیشتر بخوانید: انواع داروهای درمان فشار خون

کلام پایانی

در این مقاله به صورت کامل با دلایل، عوارض و راه‌های پیشگیری و درمان بیماری پرفشاری شریانی ریه آشنا شدیم. پرفشاری ریوی حاصل مشکل و فشار در رگ‌های حامل خون فاقد اکسیژن است که به صورت کامل در مورد ماهیت این بیماری توضیح داده شد. تشخیص و درمان به موقع این بیماری اهمیت بسیار بالایی دارد. 

سوالات متداول