اکوکاردیوگرام: نحوه انجام اکو قلب، انواع و علت اکوی قلب

اکوکاردیوگرام، یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که با استفاده از امواج صوتی (اولتراسوند) تصویر دقیقی از قلب ایجاد می‌کند. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا وضعیت دریچه‌ها، دیواره‌ها و جریان خون در قلب را بررسی کنند و مشکلات احتمالی را شناسایی کنند. در بسیاری از موارد، پزشکان برای بررسی دقیق عملکرد قلب به عنوان یکی از اعضای حیاتی بدن، اکو قلب را تجویز می‌کنند. این روش بدون درد و بدون نیاز به جراحی انجام می‌شود و اطلاعات مهمی در مورد سلامت قلب ارائه می‌دهد. در این مقاله، کاربردها و نحوه انجام اکو قلب را بررسی می‌کنیم. برای آشنایی با انواع اکو قلب، آمادگی برای اکو قلب و تفسیر نتایج این آزمایش تا انتهای مقاله همراه ما باشید. 

اکوکاردیوگرام قلب چیست؟

اکوکاردیوگرافی که به اکوی قلب معروف است، روشی است که در آن قلب و جریان خون از طریق دریچه‌ها، با استفاده از سونوگرافی بررسی می‌شود. برخلاف پرتوهای مورد استفاده در رادیولوژی، سونوگرافی بی‌ضرر است و هیچ خطری ندارد. به همین دلیل، این معاینه را می‌توان بر روی هر بیمار، حتی زنان باردار، انجام داد. اکو قلب به پزشک این امکان را می‌دهد که هم دیواره‌های قلب و هم ساختارهای داخلی آن، مانند دریچه‌ها، را مشاهده کرده و انقباض قلب را به‌طور دقیق ارزیابی کند.

اکو قلب برای چه کسانی انجام می‌شود؟

اکو قلب، برای افراد مختلف و در شرایط گوناگون انجام می‌شود. به طور کلی، اکو قلب به تشخیص بیماری‌های قلبی و ارزیابی عملکرد قلب کمک می‌کند و برای هر فرد یا هر شرایط خاص، نوع متفاوتی از اکو قلب انجام می‌شود. این تست برای ارزیابی عملکرد قلب پس از جراحی قلب یا حمله قلبی نیز مفید است. در مواردی که پزشک نیاز به بررسی دقیق‌تر عملکرد قلب و خون‌رسانی به اعضای مختلف بدن دارد، اکو قلب می‌تواند اطلاعات حیاتی را ارائه دهد. در ادامه، به طور خلاصه انواع مختلف اکو قلب شامل: اکو قلب جنین، اکو قلب برای سالمندان و اکو قلب در دوران بارداری را توضیح خواهیم داد.

اکو قلب در دوران بارداری

اکو قلب در دوران بارداری یکی از آزمایش‌های ضروری برای ارزیابی سلامت قلب مادر و جنین است. این روش زمانی تجویز می‌شود که پزشک به وجود مشکلاتی در قلب مادر یا جنین مشکوک باشد. اکو قلب می‌تواند شرایطی مانند فشار خون بالا، نارسایی قلبی یا بیماری‌های دریچه‌ای را در مادر شناسایی کرده و عملکرد قلب و سیستم گردش خون جنین را نیز بررسی کند.

در طول بارداری، تغییرات گسترده‌ای در بدن مادر رخ می‌دهد که ممکن است بر عملکرد قلب تأثیر بگذارد. این آزمایش به شناسایی مشکلاتی مانند پره‌اکلامپسی یا اختلالات دریچه‌های قلب کمک می‌کند. اکو قلب معمولاً بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۲ بارداری انجام می‌شود، اما در صورت نیاز، در زمان‌های دیگر نیز قابل انجام است. این تست کاملاً ایمن بوده و هیچ خطری برای مادر یا جنین ندارد.

اکو قلب جنین

همان‌طور که در بالا نیز اشاره کردیم، اکو قلب جنین یک آزمایش تصویربرداری است که برای بررسی سلامت قلب جنین در دوران بارداری انجام می‌شود. این آزمایش به وسیله دستگاه اکوکاردیوگرافی انجام می‌شود که امواج صوتی را برای ایجاد تصاویری از قلب جنین به کار می‌برد. در این روش، پزشک عملکرد قلب جنین را بررسی می‌کند. این تست به ویژه برای شناسایی ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی در جنین نیز مفید است. در مواردی که پزشک مشکوک به وجود مشکلات قلبی در جنین است، این آزمایش انجام می‌شود تا پزشک بتواند تشخیص دقیق‌تری از وضعیت قلب جنین انجام دهد. این آزمایش مشکلاتی مانند: نقص‌های ساختاری در قلب جنین، آریتمی قلب یا مشکلات در گردش خون جنین را تشخیص می‌دهد.

اکو قلب برای سالمندان

اکو قلب در سالمندان معمولاً در صورت وجود علائم خاص یا در بررسی‌های دوره‌ای سلامت قلب انجام می‌شود. با توجه به اینکه بسیاری از مشکلات قلبی در مراحل اولیه هیچ‌گونه علائم واضحی ندارند، اکو قلب می‌تواند به شناسایی مشکلات پنهان کمک کند و از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری نماید. این تست معمولاً غیرتهاجمی و ایمن است و به پزشکان این امکان را می‌دهد که به سرعت تشخیص دقیق‌تری از وضعیت قلب سالمندان داشته باشند.

با افزایش سن، خطر ابتلا به مشکلات قلبی مانند: بیماری‌های دریچه‌ای، نارسایی قلبی، فشار خون بالا و آریتمی‌های قلبی افزایش می‌یابد. اکو قلب به پزشکان کمک می‌کند تا عملکرد قلب سالمندان را ارزیابی کنند و در صورت وجود مشکلات، درمان‌های لازم را آغاز کنند.

در سالمندان، اکو قلب برای بررسی وضعیت دریچه‌های قلب، اندازه قلب، ضخامت دیواره‌های قلب و عملکرد پمپاژ خون به سایر اعضای بدن استفاده می‌شود. این تست همچنین به تشخیص مشکلاتی مانند ضعف عضلات قلب، نارسایی قلبی یا مشکلات در گردش خون کمک می‌کند. برای سالمندانی که دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه یا اختلالات ریتم قلب هستند، اکو قلب یک آزمایش ضروری است.

انواع اکوکاردیوگرام قلب

اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک

اکوکاردیوگرافی ترانس مری

اکوکاردیوگرافی ترانس مری (Transesophageal Echocardiography) یک روش پیشرفته‌تر از اکوکاردیوگرافی است که برای بررسی دقیق‌تر ساختار و عملکرد قلب استفاده می‌شود. در این روش، پروب (دستگاه مبدل اولتراسوند) از طریق دهان وارد مری می‌شود. مری به دلیل نزدیکی به قلب، امکان تصویربرداری با وضوح بالاتر و بدون موانع (مانند دنده‌ها یا ریه‌ها) را فراهم می‌کند.

در این روش پس از بیهوشی، یک آندوسکوپ مجهز به پروب اولتراسوند به مری بیمار وارد می‌شود. این روش زمانی به کار می‌رود که نیاز به اطلاعات دقیق‌تری باشد. اطلاعاتی که روش استاندارد قادر به ارائه آن نیست، اما در عین حال از روش ترانس قفسه سینه تهاجمی‌تر است.

اکوکاردیوگرافی داپلر رنگی

داپلر رنگی را می‌توان هم از طریق قفسه سینه و هم از طریق مری انجام داد. فناوری داپلر رنگی جهت جریان خون را از طریق حفره‌های مختلف قلبی با رنگ‌های مختلف متمایز می‌کند و در مانیتور، خونی که به سمت مبدل هدایت می‌شود قرمز است، در حالی که خونی که از مبدل دور می‌شود آبی است.

استرس اکوکاردیوگرام

کاربرد اکوکاردیوگرام قلب 

به طور معمول، پزشکان زمانی که به دنبال علائم خاصی مشکوک به وجود بیماری قلبی باشند، اکوکاردیوگرام را تجویز می‌کنند. درواقع اکو قلب برای تشخیص شرایط و بیماری‌های مختلف قلبی کاربرد دارد و یکی از آزمایش‌های رایج برای بررسی عملکرد قلب است. کاربردهای اکو قلب عبارتند از:

• آسیب به میوکارد (عضله قلب) ناشی از حمله قلبی ( سکته قلبی یا انفارکتوس میوکارد )
• نارسایی قلبی
• نقایص مادرزادی قلب
• هرگونه تغییر عملکردی یا ساختاری که بر دریچه‌های قلب تأثیر می‌گذارد
• کاردیومیوپاتی و کاهش فعالیت انقباضی قلب
• اندوکاردیت 
• قلب درد در بارداری

همچنین درمورد کدام درد قلبی را جدی بگیریم؟ نیز بخوانید.

آمادگی قبل از اکوکاردیوگرلم یا اکو قلب

اقدامات لازم برای آماده‌سازی، به نوع اکوکاردیوگرافی تجویز شده توسط متخصص قلب بستگی دارد. برای اکوکاردیوگرام ترانس توراسیک، نیازی به آماده‌سازی خاصی نیست و بیماران حتی می‌توانند تا مدت کوتاهی پیش از معاینه غذا بخورند یا مایعات بنوشند. همچنین بیماران می‌توانند داروهای خود را بدون مشکل مصرف کنند و نیازی به قطع آن‌ها نیست. اما، اکوکاردیوگرام ترانس مری و اکوکاردیوگرام استرسی نیاز به رعایت برخی از اقدامات خاص دارد، این اقدامات عبارتند از:

• بهتر است در روز معاینه حداقل 3 الی 4 ساعت ناشتا باشید.
• تنها در صورت انجام اکوکاردیوگرام ترانس مری، هر گونه مشکل در بلع را به پزشک اطلاع دهید.
• از رانندگی بعد از انجام آزمایش خودداری کنید.
• تنها در صورت انجام اکوکاردیوگرام استرس، لباس و کفش مناسب برای فعالیت بدنی بپوشید.

اکوکاردیوگرافی چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام اکو قلب ابتدا بیمار روی تخت سونوگرافی دراز می‌کشد تا الکترودها روی سینه او قرار گیرند. سپس، پزشک ژل مخصوصی را روی قفسه سینه بیمار و روی مبدل پخش می‌کند. پروب با فشار ملایم روی قفسه سینه حرکت داده می‌شود از بیمار خواسته می‌شود بی‌حرکت بماند یا نفس عمیق بکشد. در پایان آزمایش، الکترودها برداشته می‌شوند و تنها چیزی که باقی‌می‌ماند تمیز کردن ژل باقی‌مانده روی قفسه سینه است. مدت زمان کل آزمایش حدود 10 الی 15 دقیقه است.

بعد از اکو کاردیوگرافی چه باید کرد؟

انجام اکوکاردیوگرافی دشوار نیست و تنها در صورت استفاده از بیهوشی، لازم است فردی شما را تا منزل همراهی کند. اکثر بیماران می‌توانند بلافاصله پس از اکو کاردیوگرافی به زندگی اجتماعی خود بازگردند. پس از آنکه نتایج به پزشک رسید، اگر نتایج آزمایش در حد نرمال باشد، نیازی به درمان نیست.

نتایج اکو قلب چه زمانی آماده می‌شود؟

در بیشتر موارد، نتایج اکو قلب چند روز پس از انجام آزمایش در اختیار بیمار قرار می‌گیرد. اگر اکو قلب در مطب انجام شود، در همان لحظه پزشک برای شما توصیح خواهد داد. اگر آزمایش به صورت اورژانسی باشد، پزشک پس از انجام آزمایش سریعا تفسیر نتایج اکو قلب را در پرونده پزشکی شما وارد می‌کند. متخصص قلب نیز به نتایج اکو قلب شما دسترسی دارد. نتایج این روش شامل نتایج طبیعی و غیر طبیعی می‌شود که در ادامه توضیح می‌دهیم:

نتایج طبیعی اکوکاردیوگرام

یافته‌های طبیعی در گزارش اکوکاردیوگرافی نشان می‌دهد که ساختارها و عملکرد قلب در محدوده مورد انتظار برای یک فرد سالم است. این یافته‌ها شامل موارد زیر هستند:

• طبیعی بودن اندازه اتاق‌های قلب که نشان‌ می‌دهد ابعاد اتاق‌های قلب، مانند بطن چپ و دهلیز چپ، در محدوده طبیعی قرار دارند.
• حرکت طبیعی دیواره قلب که نشان دهنده عملکرد خوب میوکارد است.
• سالم بودن دریچه‌های قلب به این معناست که این دریچه‌ها بدون هیچ نشانه‌ای از نشت (جریان برگشتی) یا تنگی، به درستی باز و بسته می‌شوند.
• طبیعی بودن جریان خون که نشان از سلامتی عملکرد خون‌رسانی قلب دارد.
• عدم وجود ناهنجاری‌های ساختاری در قلب به این معنی است که در این وضعیت، بیمار هیچ نقص یا مشکلی در ساختارهای قلبی، مانند سپتوم یا توده‌ها، ندارد و همه چیز به طور طبیعی و بدون ایراد عمل می‌کند.

یافته‌های غیر عادی

در برخی مواقع نتایج اکو قلب نشان‌دهنده یافته‌های غیرطبیعی است که معمولا به دلیل وجود ناهنجاری‌های ساختاری یا عملکردی در قلب است. این نتایج به پزشک کمک می‌کنند تا بیماری را تشخیص دهد و روش درمان مناسب را انتخاب کند. این یافته‌ها عبارتند از:

• بزرگ شدن اتاقک: افزایش ابعاد حفره‌های قلب می‌تواند نشان‌دهنده شرایطی مانند نارسایی قلبی، کاردیومیوپاتی یا اختلالات دریچه‌ای باشد.
• اختلال در حرکت دیواره: حرکت غیرطبیعی دیواره، مانند هیپوکینزیس (کاهش انقباض) یا آکینزیس (عدم انقباض)، می‌تواند از علائم آسیب میوکارد یا ایسکمی باشد.
• ناهنجاری‌های دریچه‌ای: نارسایی دریچه (نشت) یا تنگی (باریک شدن) می‌تواند جریان خون طبیعی را مختل کرده و منجر به بروز علائم یا عوارض شود.
• جریان خون غیر طبیعی: الگوهای غیرطبیعی جریان خون در نتایج اکو قلب، معمولاً به دلیل وجود ناهنجاری‌های داخل قلب یا عروق، مانند شانت یا انسداد عروق، ایجاد می‌شوند.
• نقص ساختاری: نقایص ساختاری قلب یا توده‌های قابل مشاهده مانند مشکلات سپتوم، تومور قلبی یا ترومب‌ها دیگر نتایج غیرطبیعی اکوکاردیوگرام هستند که در تشخیص بیماری به پزشک کمک می‌کنند. 

تفسیر اکو قلب

تفسیر نتایج اکوکاردیوگرافی شامل تمایز بین یافته‌های طبیعی و غیر طبیعی است. درک ویژگی‌های ساختارها و عملکرد طبیعی قلب برای تفسیر اکو قلب دقیق بسیار اهمیت دارد. به صورت کلی تفسیر اکوکاردیوگرام شامل بررسی نتایج عادی و نتایج غیر عادی این آزمایش می‌شود. در این آزمایش، مواردی مانند EF (کسری خروجی) که نشان‌دهنده درصد خون پمپاژ شده از قلب است، بررسی می‌شود. مقدار نرمال EF بین ۵۵ تا ۶۵ درصد است و کاهش آن می‌تواند نشانه ضعف عملکرد قلب باشد. همچنین LVEF و RVEF نیز برسی می‌شوند که به ترتیب کسر خروجی از بطن چپ و راست قلب را نشان می‌دهند و برای ارزیابی عملکرد دقیق قلب اهمیت دارند.
همچنین، وضعیت دریچه‌های قلب از جمله MVP (افتادگی دریچه میترال) و نارسایی‌های مرتبط مانند: MR (نارسایی میترال)، TR (نارسایی سه‌لتی)، PR (نارسایی ریوی) و AR (نارسایی آئورت) نیز بررسی می‌شوند. موارد دیگری مانند: CAD (بیماری عروق کرونری)، PAP (فشار شریان ریوی) و LVH (هیپرتروفی بطن چپ) نیز در گزارش اکو برای شناسایی مشکلات ساختاری و عملکردی قلب نیز اهمیت دارند. این اطلاعات به پزشک در تفسیر اکو قلب کمک می‌کند تا مشکل قلب را به درستی تشخیص دهد و درمان مناسب را تعیین کند.

خطرات اکو قلب

خطرات و عوارض جانبی اکوکاردیوگرافی به نوع اکوکاردیوگرافی انجام شده بستگی دارد. در ادامه هر یک از انواع اکو قلب و خطرات احتمالی مرتبط به آنها را توضیح داده‌ایم.

خطرات اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک

در اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک، خطرات به حداقل می‌رسند. تنها مشکلی که ممکن است پیش آید، احساس کمی ناراحتی هنگام برداشتن الکترودهای چسبیده به قفسه سینه است.

خطرات اکوکاردیوگرافی ترانس مری

در مورد اکوکاردیوگرافی ترانس مری، پروب اولتراسوند احتمالاً هنگام عبور از گلو، گلو را تحریک می‌کند. معمولاً سوزش چند ساعت طول می‌کشد و قابل تحمل است. این روش به ندرت، عوارض جانبی جدی ایجاد می‌کند.لازم به ذکر است که در طول عمل، متخصص قلب، پارامتر‌های حیاتی بیمار را تحت نظر دارد. این اقدام، احتیاطی است تا در صورت بروز واکنش‌های آلرژیک به داروهای بیهوش‌کننده و آرام‌بخش (در صورت تجویز)، امکان مداخله پزشکی فوری فراهم شود.

خطرات استرس اکو

در مورد اکوکاردیوگرام استرس، این خطر وجود دارد که ورزش و یا دارو‌هایی که به‌ عنوان جایگزینی برای ورزش تجویز می‌شوند، ممکن است باعث بی‌نظمی در ضربان قلب شوند. اگرچه بسیار نادر است، اما این بی‌نظمی می‌تواند عواقب جدی بر سلامت قلب بیمار داشته باشد، حتی منجر به حمله قلبی شود. پزشک قبل از انجام این روش، اقدامت لازم برای پیشگیری از بروز عوراض جانبی را انجام می‌دهد.

کلام آخر

اکوکاردیوگرافی یک آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد است که با استفاده از امواج صوتی، تصاویری متحرک از قلب ایجاد می‌کند. این آزمایش به شما این امکان را می‌دهد تا اندازه، شکل و عملکرد چهار محفظه و دریچه‌های قلب را مشاهده کرده و مناطقی از عضله قلب را شناسایی کنید که به دلیل جریان ناکافی خون یا آسیب‌های ناشی از حمله قلبی قبلی به درستی منقبض نمی‌شوند. در صورتی که نیاز به یک اکوکاردیوگرافی دقیق‌تر دارید، اکو داپلر می‌تواند جریان خون در حفره‌ها و دریچه‌ها را به‌طور دقیق نمایش دهد. اگر به خدمات اکوکاردیوگرافی نیاز دارید، می‌توانید به مطب دکتر لعبت رضائیان مراجعه کنید. دکتر رضائیان، با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و تخصص بالا، بهترین مراقبت‌های قلبی را برای شما فراهم می‌کند. برای مشاوره و انجام اکو قلب، همین حالا با مطب دکتر رضائیان تماس بگیرید و سلامت قلب خود را به دستان متخصص بسپارید.