اکوکاردیوگرام: نحوه انجام اکو قلب، انواع و علت اکوی قلب

اکوکاردیوگرام، یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که با استفاده از امواج صوتی (اولتراسوند) تصویر دقیقی از قلب ایجاد می‌کند. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا وضعیت دریچه‌ها، دیواره‌ها و جریان خون در قلب را بررسی کنند و مشکلات احتمالی را شناسایی کنند. در بسیاری از موارد، پزشکان برای بررسی دقیق عملکرد قلب به عنوان یکی از اعضای حیاتی بدن، اکو قلب را تجویز می‌کنند. این روش بدون درد و بدون نیاز به جراحی انجام می‌شود و اطلاعات مهمی در مورد سلامت قلب ارائه می‌دهد. در این مقاله، کاربردهای و نحوه انجام اکو قلب را بررسی می‌کنیم. برای آشنایی با انواع اکو قلب، آمادگی برای اکو قلب و تفسیر نتایج این آزمایش تا انتهای مقاله همراه ما باشید. 

اکوکاردیوگرام قلب چیست؟

اکوکاردیوگرافی که به اکوی قلب معروف است، روشی است که با آن قلب و جریان خون از طریق دریچه‌ها با استفاده از سونوگرافی بررسی می‌شود. برخلاف پرتو‌های مورد استفاده در رادیولوژی، سونوگرافی بی‌ضرر است، بنابراین هیچ خطری ندارد و این معاینه را می‌توان بر روی هر بیمار حتی زنان باردار انجام داد. اکو قلب به پزشک این امکان را می‌دهد که هم دیواره‌های قلب و هم ساختارهای داخلی آن (مانند دریچه‌ها) را از داخل ببینید و انقباض قلب را به‌طور دقیق ارزیابی کنید. 

اکو قلب برای چه کسانی انجام می‌شود؟

اکو قلب، برای افراد مختلف و در شرایط گوناگون انجام می‌شود. به طور کلی، اکو قلب به تشخیص بیماری‌های قلبی و ارزیابی عملکرد قلب کمک می‌کند و برای هر فرد یا هر شرایط خاص، نوع متفاوتی از اکو قلب انجام می‌شود. این تست برای ارزیابی عملکرد قلب پس از جراحی قلب یا حمله قلبی نیز مفید است. در مواردی که پزشک نیاز به بررسی دقیق‌تر عملکرد قلب و خون‌رسانی به اعضای مختلف بدن دارد، اکو قلب می‌تواند اطلاعات حیاتی را ارائه دهد.در ادامه، به اختصار توضیحاتی در مورد انواع مختلف اکو قلب از جمله اکو قلب جنین، اکوکاردیوگرام برای سکته، اکو قلب برای سالمندان و اکو قلب در دوران بارداری می‌دهیم.

اکو قلب در دوران بارداری

اکو قلب در دوران بارداری یک آزمایش مهم برای ارزیابی سلامت قلب مادر و جنین است. این تست در مواقعی که پزشک نگرانی‌هایی در مورد سلامت قلب مادر یا جنین دارد، تجویز می‌شود. اکو قلب به شناسایی مشکلات قلبی مادر مانند: فشار خون بالا، نارسایی قلبی یا بیماری‌های دریچه‌ای قلب کمک می‌کند. همچنین، این تست می‌تواند عملکرد قلب جنین را بررسی کند و از سلامت سیستم گردش خون جنین اطمینان حاصل نماید.

در دوران بارداری، تغییرات زیادی در بدن مادر رخ می‌دهد که بر روی عملکرد قلب تأثیر می‌گذارد. اکو قلب به تشخیص مشکلاتی مانند فشار خون بالا (پره‌اکلامپسی) یا مشکلات دریچه‌های قلب کمک کند. این آزمایش در دوران بارداری معمولاً در هفته‌های ۱۸ تا ۲۲ بارداری انجام می‌شود، اما در صورت لزوم، در مراحل دیگر بارداری نیز تجویز می‌شود. این تست کاملاً ایمن است و هیچ‌گونه خطری برای مادر یا جنین ندارد.

اکو قلب جنین

همان‌طور که در بالا نیز اشاره کردیم، اکو قلب جنین یک آزمایش تصویربرداری است که برای بررسی سلامت قلب جنین در دوران بارداری انجام می‌شود. این آزمایش به وسیله دستگاه اکوکاردیوگرافی انجام می‌شود که امواج صوتی را برای ایجاد تصاویری از قلب جنین به کار می‌برد. در این روش، پزشک عملکرد قلب جنین را بررسی می‌کند.  این تست به ویژه برای شناسایی ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی در جنین مفید است. در مواردی که پزشک مشکوک به وجود مشکلات قلبی در جنین است، این آزمایش انجام می‌شود تا پزشک بتواند تشخیص دقیق‌تری از وضعیت قلب جنین انجام دهد. این آزمایش مشکلاتی مانند: نقص‌های ساختاری در قلب جنین، آریتمی قلب یا مشکلات در گردش خون جنین را تشخیص می‌دهد.

اکو قلب برای سالمندان

اکو قلب در سالمندان معمولاً در صورت وجود علائم خاص یا در بررسی‌های دوره‌ای سلامت قلب انجام می‌شود. با توجه به اینکه بسیاری از مشکلات قلبی در مراحل اولیه هیچ‌گونه علائم واضحی ندارند، اکو قلب می‌تواند به شناسایی مشکلات پنهان کمک کند و از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری نماید. این تست معمولاً غیرتهاجمی و ایمن است و به پزشکان این امکان را می‌دهد که به سرعت تشخیص دقیق‌تری از وضعیت قلب سالمندان داشته باشند.

با افزایش سن، خطر ابتلا به مشکلات قلبی مانند: بیماری‌های دریچه‌ای، نارسایی قلبی، فشار خون بالا و آریتمی‌های قلبی افزایش می‌یابد. اکو قلب به پزشکان کمک می‌کند تا عملکرد قلب سالمندان را ارزیابی کنند و در صورت وجود مشکلات، درمان‌های لازم را آغاز کنند.

در سالمندان، اکو قلب برای بررسی وضعیت دریچه‌های قلب، اندازه قلب، ضخامت دیواره‌های قلب و عملکرد پمپاژ خون به سایر اعضای بدن استفاده می‌شود. این تست همچنین به تشخیص مشکلاتی مانند ضعف عضلات قلب، نارسایی قلبی یا مشکلات در گردش خون کمک می‌کند. برای سالمندانی که دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه یا اختلالات ریتم قلب هستند، اکو قلب یک آزمایش ضروری است.

انواع اکوکاردیوگرام قلب

• اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک
• ترانس مری
• داپلر رنگی
• استرس اکوکاردیوگرام

اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک

اکوکاردیوگرافی ترانس مری

اکوکاردیوگرافی ترانس مری (Transesophageal Echocardiography) یک روش پیشرفته‌تر از اکوکاردیوگرافی است که برای بررسی دقیق‌تر ساختار و عملکرد قلب استفاده می‌شود. در این روش، پروب (دستگاه مبدل اولتراسوند) از طریق دهان وارد مری می‌شود. مری به دلیل نزدیکی به قلب، امکان تصویربرداری با وضوح بالاتر و بدون موانع (مانند دنده‌ها یا ریه‌ها) را فراهم می‌کند.

در این روش  پس از بیهوشی، یک آندوسکوپ مجهز به پروب اولتراسوند به مری بیمار وارد می‌شود. این روش زمانی استفاده می‌شود که نیاز به اطلاعات دقیق‌تر از آنچه با روش استاندارد به دست می‌آید، باشد، اما تهاجمی‌تر از روش ترانس قفسه سینه است.

اکوکاردیوگرافی داپلر رنگی

داپلر رنگی را می‌توان هم از طریق قفسه سینه و هم از طریق مری انجام داد. فناوری داپلر رنگی جهت جریان خون را از طریق حفره‌های مختلف قلبی با رنگ‌های مختلف متمایز می‌کند و در مانیتور، خونی که به سمت مبدل هدایت می‌شود قرمز است، در حالی که خونی که از مبدل دور می‌شود آبی است.

استرس اکوکاردیوگرام

کاربرد اکوکاردیوگرام قلب 

به طور معمول، پزشکان زمانی که به دنبال علائم خاصی، مشکوک به وجود بیماری قلبی باشند، اکوکاردیوگرام را تجویز می‌کنند. درواقع اکو قلب برای تشخیص شرایط و بیماری‌های مختلف قلبی کاربرد دارد و یکی از آزمایش‌های رایج برای بررسی عملکرد قلب است. کاربردهای اکو قلب عبارتند از:

• آسیب به میوکارد (یعنی عضله قلب ) ناشی از حمله قلبی ( سکته قلبی یا انفارکتوس میوکارد )
• نارسایی قلبی
• نقایص مادرزادی قلب
• هرگونه تغییر عملکردی یا ساختاری است که بر دریچه‌های قلب تأثیر می‌گذارد
• کاردیومیوپاتی و کاهش فعالیت انقباضی قلب
• اندوکاردیت 
• قلب درد در بارداری

همچنین درمورد کدام درد قلبی را جدی بگیریم؟ نیز بخوانید.

آمادگی قبل از اکوکاردیوگرلم یا اکو قلب

بسته به نوع اکوکاردیوگرافی که متخصص قلب تجویز کرده است، اقدامات لازم برای آماده‌سازی متفاوت است. اکوکاردیوگرام ترانس توراسیک نیازی به اقدامات مقدماتی خاصی ندارد. بیماران می‌توانند حتی کمی قبل از معاینه غذا بخورند و بنوشند. اگر بیماران دارو مصرف کنند، می‌توانند بدون مشکل داروهای خود را مصرف کنند و نیازی به قطع کردن مصرف داروها نیست. اما، اکوکاردیوگرام ترانس مری و اکوکاردیوگرام استرسی نیاز به رعایت برخی از اقدامات خاص دارد، این اقدامات عبارتند از:

• بهتر است در روز معاینه حداقل ۴ الی ۳ ساعت ناشتا باشید.
• فقط در صورت اکوکاردیوگرام ترانس مری، هر گونه مشکل بلع را به پزشک اطلاع دهید.
• از رانندگی بعد از انجام آزمایش خودداری کنید.
• فقط در صورت اکوکاردیوگرام استرس، لباس و کفش مناسب برای انجام فعالیت بدنی بپوشید.

اکوکاردیوگرافی چگونه انجام می‌شود؟

رای انجام اکو قلب ابتدا بیمار روی تخت سونوگرافی دراز می‌کشد تا الکترودها روی سینه او قرار گیرد. سپس، پزشک ژل مخصوصی را روی قفسه سینه بیمار و روی مبدل پخش می‌کند. پروب با فشار ملایم روی قفسه سینه حرکت داده می‌شود از بیمار خواسته می‌شود بی‌حرکت بماند یا نفس عمیق بکشد. در پایان آزمایش، الکترودها برداشته می‌شوند و تنها چیزی که باقی‌می‌ماند تمیز کردن ژل باقی‌مانده روی قفسه سینه است. مدت زمان کل آزمایش حدود 10 الی 15 دقیقه است.

بعد از اکو کاردیوگرافی چه باید کرد؟

انجام خود اکو قلب سخت نیست و فقط در صورت بیهوشی باید فردی شمارا تا منزل همراهی کند. اکثر بیماران می‌توانند بلافاصله پس از اکو کاردیوگرافی به زندگی اجتماعی خود بازگردند. پس از آنکه نتایج به پزشک رسید، اگر نتایج آزمایش در حد نرمال باشد، نیازی به درمان نیست.

نتایج اکو قلب چه زمانی آماده می‌شود؟

در بیشتر موارد، چند روز پس از انجام آزمایش، نتایج اکو قلب به دست بیمار داده می‌شود. اگر اکو قلب در مطب انجام شود، در همان لحظه پزشک برای شما توصیح خواهد داد. اگر آزمایش به صورت اورژانشی باشد پزشک پس از انجام آزمایش سریعا تفسیر نتایج اکو قلب را در پرونده پزشکی شما وارد می‌کند. متخصص قلب نیز به نتایج اکو قلب شما دسترسی دارد. نتایج این روش شامل نتایج طبیعی و غیر طبیعی می‌شود که در ادامه توضیح می‌دهیم:

نتایج طبیعی اکوکاردیوگرام

یافته‌های طبیعی در گزارش اکوکاردیوگرافی نشان می‌دهد که ساختارها و عملکرد قلب در محدوده مورد انتظار برای یک فرد سالم است. این یافته‌ها شامل موارد زیر هستند:

• طبیعی بودن اندازه اتاق‌های قلب که نشان‌ می‌دهد ابعاد اتاق‌های قلب، مانند بطن چپ و دهلیز چپ، در محدوده طبیعی قرار دارند.
• حرکت طبیعی دیواره قلب که نشان دهنده عملکرد خوب میوکارد است.
• سالم بودن دریچه‌های قلب به این معنی که این دریچه‌ها، بدون هیچ نشانه‌ای از برگشت (جریان برگشتی) یا تنگی به درستی باز و بسته می‌شوند.
• طبیعی بودن جریان خون که نشان از سلامتی عملکرد خون‌رسانی قلب دارد.
• عدم وجود ناهنجاری‌های ساختاری در قلب که در این وضعیت بیمار هیچ نقص یا ناهنجاری قابل مشاهده‌ای در ساختارهای قلبی مانند نقص یا توده‌های سپتوم ندارد.

یافته‌های غیر عادی

در برخی مواقع نتایج اکو قلب نشان‌دهنده یافته‌های غیرطبیعی است که معمولا به دلیل وجود ناهنجاری‌های ساختاری یا عملکردی در قلب است. این نتایج به پزشک کمک می‌کنند تا بیماری را تشخیص دهد و روش درمان مناسب را انتخاب کند. این یافته‌ها عبارتند از:

• بزرگ شدن اتاقک: افزایش ابعاد حفره‌های قلب نشان دهنده شرایطی مانند: نارسایی قلبی، کاردیومیوپاتی یا اختلالات دریچه‌ای باشد.
• اختلال در حرکت دیواره: حرکت غیرطبیعی دیواره، مانند هیپوکینزیس (کاهش انقباض) یا آکینزیس (عدم انقباض)، از علائم آسیب میوکارد یا ایسکمی هستند.
• ناهنجاری‌های دریچه‌ای: نارسایی دریچه (نشت) یا تنگی (تنگی) می‌تواند جریان خون طبیعی را مختل کند و منجر به علائم یا عوارض شود.
• جریان خون غیر طبیعی: الگوهای جریان خون غیر طبیعی در نتایج اکو قلب معمولا به دلیل وجود ناهنجاری‌های داخل قلب یا عروق مانند شانت یا انسداد عروق هستند.
• نقص ساختاری: نقایص ساختاری قلب یا توده‌های قابل مشاهده مانند مشکلات سپتوم، تومور قلبی یا ترومب‌ها دیگر نتایج غیرطبیعی اکوکاردیوگرام هستند که در تشخیص بیماری به پزشک کمک می‌کنند. 

تفسیر اکو قلب

تفسیر نتایج اکوکاردیوگرافی شامل تمایز بین یافته‌های طبیعی و غیر طبیعی است. درک ویژگی‌های ساختارها و عملکرد طبیعی قلب برای تفسیر اکو قلب دقیق بسیار اهمیت دارد. به صورت کلی تفسیر اکوکاردیوگرام شامل بررسی نتایج عادی و نتایج غیر عادی این آزمایش می‌شود. در این آزمایش، مواردی مانند EF (کسری خروجی) که نشان‌دهنده درصد خون پمپاژ شده از قلب است، بررسی می‌شود. مقدار نرمال EF بین ۵۵ تا ۶۵ درصد است و کاهش آن می‌تواند نشانه ضعف عملکرد قلب باشد. همچنین LVEF و RVEF نیز برسی می‌شوند که به ترتیب کسر خروجی از بطن چپ و راست قلب را نشان می‌دهند و برای ارزیابی عملکرد دقیق قلب اهمیت دارند.
همچنین، وضعیت دریچه‌های قلب از جمله MVP (افتادگی دریچه میترال) و نارسایی‌های مرتبط مانند: MR (نارسایی میترال)، TR (نارسایی سه‌لتی)، PR (نارسایی ریوی) و AR (نارسایی آئورت) نیز بررسی می‌شوند. موارد دیگری مانند: CAD (بیماری عروق کرونری)، PAP (فشار شریان ریوی) و LVH (هیپرتروفی بطن چپ) نیز در گزارش اکو برای شناسایی مشکلات ساختاری و عملکردی قلب نیز اهمیت دارند. این اطلاعات به پزشک در تفسیر اکو قلب کمک می‌کند تا مشکل قلب را به درستی تشخیص دهد و درمان مناسب را تعیین کند.

خطرات اکو قلب

خطرات و عوارض جانبی اکوکاردیوگرافی به نوع اکوکاردیوگرافی انجام شده بستگی دارد. در ادامه هر یک از انواع اکو قلب و خطرات احتمالی مرتبط به آنها را توضیح داده‌ایم.

خطرات اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک

در مورد اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک، خطرات حداقل است. تنها ایرادی که شایان ذکر است، این احتمال است که برداشتن الکترود‌های اعمال شده روی قفسه سینه بیمار ممکن است باعث ایجاد حس آزاردهنده جزئی برای بیمار شود.

خطرات اکوکاردیوگرافی ترانس مری

در مورد اکوکاردیوگرافی ترانس مری، پروب اولتراسوند احتمالاً هنگام عبور از گلو، گلو را تحریک می‌کند. معمولاً سوزش چند ساعت طول می‌کشد و قابل تحمل است. این روش به ندرت، عوارض جانبی جدی ایجاد می‌کند.لازم به ذکر است که در طول عمل، متخصص قلب، پارامتر‌های حیاتی بیمار را تحت نظر دارد. این کار یک اقدام احتیاطی است که امکان مداخله پزشکی فوری را در صورت بروز واکنش‌های آلرژیک خاص به دارو‌های بیهوش‌کننده و آرام بخش (در صورت تجویز) فراهم می‌کند.

خطرات استرس اکو

در مورد اکوکاردیوگرام استرس، این خطر وجود دارد که ورزش و یا دارو‌هایی که به‌ عنوان جایگزینی برای ورزش تجویز می‌شوند، ممکن است باعث بی‌نظمی در ضربان قلب شوند. اگرچه بسیار نادر است، اما این بی‌نظمی می‌تواند عواقب جدی بر سلامت قلب بیمار داشته باشد، حتی منجر به حمله قلبی شود. پزشک قبل از انجام این روش، اقدامت لازم برای پیشگیری از بروز عوراض جانبی را انجام می‌دهد.

کلام آخر

اکوکاردیوگرافی یک آزمایش بدون درد و غیرتهاجمی است که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر متحرک (دینامیک) از قلب استفاده می‌کند. تصاویر، اندازه، شکل اندام و همچنین عملکرد چهار محفظه و دریچه را نشان می‌دهند. این آزمایش به شما امکان می‌دهد مناطقی از عضله قلب را شناسایی کنید که به دلیل جریان ناکافی خون یا آسیب‌های ناشی از حمله قلبی قبلی به خوبی منقبض نمی‌شوند. اکوکاردیوگرافی‌های اختصاصی‌تر (اکوکاردیوگرافی داپلر) می‌توانند نشان دهند که چگونه خون در حفره‌ها و دریچه‌های قلب در زمان واقعی جریان دارد. اگر نیاز به اکو قلب داشتید می‌توانید برای اکو استاندارد به مطب پزشک مراجعه کنید اما در صورت اکو استرس باید به مراکز مجهز مراجعه کرد.