روماتیسم قلبی چیست و چه علائمی دارد؟

روماتیسم قلب یا بیماری روماتیسمی قلب (Rheumatic Heart Disease) یکی از پیامدهای خطرناک گلودردهای چرکی درمان‌نشده در دوران کودکی و نوجوانی است و می‌تواند باعث ایجاد آسیب‌های جدی و ماندگار در دریچه‌های قلب شود. این بیماری عمدتا به‌ دنبال تب روماتیسمی ایجاد می‌شود و علاوه بر مفاصل، پوست و مغز، قلب را نیز درگیر می‌کند. نگرانی اصلی زمانی است که التهاب، صدمات غیرقابل بازگشتی به بافت قلب وارد کند. از آنجا که نشانه‌های اولیه روماتیسم قلب خفیف و گمراه‌کننده هستند، تشخیص سریع و درمان به‌ موقع اهمیت زیادی در پیشگیری از پیشرفت بیماری دارد. درمان مناسب عفونت‌های گلو می‌تواند از بروز این عارضه جلوگیری کند، در حالی که بی‌توجهی به آن مسیر آسیب به قلب را هموار می‌سازد. برای پیشگیری، تشخیص دقیق و درمان اصولی این بیماری، مشاوره با پزشک متخصص ضروری است. در این مسیر، دکتر لعبت رضاییان، متخصص قلب و عروق با تجربه‌ای ارزشمند در حوزه بیماری‌های دریچه‌ای و التهابی قلب، همراهی مطمئن برای بیماران خواهند بود.

روماتیسم قلبی چیست؟

روماتیسم قلبی وضعیتی است که در آن دریچه‌های قلب شامل میترال، آئورت، سه‌لتی و ریوی در اثر التهاب ناشی از واکنش ایمنی بدن به عفونت باکتری استرپتوکوکی آسیب می‌بینند. این آسیب می‌تواند به شکل تنگی یا نارسایی دریچه‌ها ظاهر شود و در ادامه مشکلاتی مانند اختلال در جریان خون، تپش قلب، نارسایی قلبی، آریتمی و حتی نیاز به جراحی را به‌ دنبال داشته باشد. این روند معمولا از یک عفونت گلو در سنین ۵ تا ۱۵ سالگی آغاز می‌شود. در صورت عدم درمان به‌ موقع و کامل با آنتی‌بیوتیک، سیستم ایمنی بدن به‌ جای مقابله با باکتری، واکنشی بیش از حد نشان می‌دهد و به بافت‌های خودی مخصوصا دریچه‌های قلبی آسیب می‌رساند. این صدمه ممکن است در طول سال‌ها تشدید شود و به شکل یک بیماری مزمن قلبی بروز پیدا کند. روماتیسم قلبی همچنان یکی از دلایل اصلی بیماری‌های قلبی در نوجوانان و جوانان است.  تشخیص سریع و درمان درست عفونت‌های گلو با آنتی‌بیوتیک می‌تواند از بروز آن به‌طور کامل پیشگیری کند.

تپش قلب نشانه چیست؟

علائم روماتیسم قلبی 

روماتیسم قلبی، پیامد طولانی‌مدت تب روماتیسمی بوده و معمولا چند سال پس از آن بروز می‌کند و دریچه‌های قلب، به خصوص دریچه میترال را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. علائم این بیماری بسته به شدت آسیب، سن بیمار و مرحله پیشرفت بیماری، می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. علائم بالینی‌ روماتیسم قلبی عبارت‌اند از:

• تنگی نفس (به‌ خصوص هنگام دراز کشیدن یا فعالیت): احساس کمبود نفس یا دشواری در نفس‌گیری می‌تواند ناشی از تجمع مایعات در ریه‌ها باشد که بازتاب‌دهنده نارسایی قلبی است.
• خستگی و ضعف عمومی: کاهش توانایی انجام فعالیت‌های روزمره، حتی کارهای ساده، ناشی از ناتوانی در تامین کافی خون و اکسیژن توسط قلب است.
• ضربان نامنظم قلب (آریتمی قلبی): احساس لرزش، تپش یا کوبش در قفسه سینه می‌تواند ناشی از اختلال الکترومکانیکی در عملکرد قلب باشد.
• درد قفسه سینه: گاهی ناشی از التهاب لایه‌های خارجی قلب (پریکارد)، یا کاهش جریان خون در برخی ناحیه‌ها که به نارسایی دریچه‌ای مرتبط است.
• ورم در نواحی پاها، قوزک یا شکم: تجمع مایعات به دلیل پمپاژ ناکافی قلب و افزایش فشار وریدی
• سرفه خشک یا همراه با خلط خونی: در مراحل پیشرفته، تجمع مایع در ریه‌ها ممکن است باعث تحریک سرفه شود؛ گاهی این سرفه شامل خون است که نشانه‌ای از فشار بالا در مویرگ‌های ریوی است.
• سرگیجه یا غش (سنکوپ): ممکن است در اثر کاهش فشار خون یا جریان خون مغزی، مخصوصا هنگام ایستادن، ناگهانی اتفاق بیفتد.
• سوفل قلبی: صدای شنیدنی غیرطبیعی در حین ضربان قلب که نشان‌دهنده جریان غیرطبیعی خون از دریچه‌های آسیب‌دیده است.

تنگی دریچه قلب چیست و چگونه درمان می‌شود؟

علائم روماتیسم قلبی در کودکان

روماتیسم قلبی در کودکان معمولا چند هفته پس از یک گلودرد چرکی درمان‌نشده ناشی از عفونت استرپتوکوکی ظاهر می‌شود. در مراحل اولیه ممکن است علائم خفیف یا مبهم باشند، اما با پیشرفت بیماری می‌توانند به مشکلات جدی در عملکرد قلب منجر شوند. مهم‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر هستند:

• تنگی نفس: کودک در هنگام فعالیت، دویدن یا بالا رفتن از پله دچار تنگی نفس می‌شود. در موارد شدید، این مشکل حتی در حالت استراحت نیز دیده می‌شود.
• خستگی و بی‌میلی به بازی: کودک زود خسته می‌شود و تمایلی به انجام فعالیت‌های معمول یا بازی ندارد.
• ضربان قلب سریع یا نامنظم: کودک ممکن است از احساس تپش قلب یا ضربان غیرطبیعی در قفسه سینه شکایت کند.
• درد قفسه سینه: این علامت در کودکان مبهم و غیراختصاصی است، اما می‌تواند نشانه‌ای از التهاب بافت‌های قلب باشد.
• تب و تعریق شبانه: اگر با درد مفاصل همراه باشد، احتمال تب روماتیسمی مطرح می‌شود.
• درد و تورم مفاصل (آرتریت مهاجر): معمولا مفاصل بزرگ مانند زانو، آرنج و مچ پا درگیر می‌شوند و درد از یک مفصل به مفصل دیگر منتقل می‌شود.
• حرکات غیرقابل‌کنترل (کوره‌آ): حرکات ناگهانی و غیرارادی در دست‌ها یا صورت که ممکن است نوشتن، غذا خوردن یا راه رفتن را برای کودک دشوار کند.
• خون‌دماغ شدن و درد شکم: این نشانه‌ها نیز می‌توانند در برخی کودکان مبتلا به روماتیسم قلبی دیده شوند.

علت روماتیسم قلبی

روماتیسم قلبی نتیجه مستقیم تب روماتیسمی است؛ بیماری‌ای که پس از یک گلودرد چرکی ناشی از عفونت باکتری استرپتوکوک گروه A ایجاد می‌شود. اگر این نوع گلودرد در کودکان (بین ۵ تا ۱۵ سال) به‌ موقع و به‌طور کامل با آنتی‌بیوتیک درمان نشود، پاسخ ایمنی بدن می‌تواند به جای مبارزه با باکتری، به بافت‌های خودی حمله کند. این واکنش اشتباهی سیستم ایمنی، دریچه‌های قلب را درگیر کرده و زمینه‌ساز بروز روماتیسم قلبی می‌شود. مهم‌ترین علل و عوامل ایجاد روماتیسم قلبی عبارت‌اند از:

• پاسخ ایمنی غیرطبیعی بدن: پس از عفونت استرپتوکوکی، بدن پادتن‌هایی تولید می‌کند که علاوه بر باکتری، به بافت‌های سالم مانند قلب، مفاصل و حتی مغز نیز حمله می‌کنند.
• تب روماتیسمی: یک بیماری التهابی چندسیستمی که می‌تواند مفاصل، پوست، مغز و به خصوص قلب را تحت‌تاثیر قرار دهد.
• آسیب به دریچه‌های قلب: التهاب ناشی از تب روماتیسمی به مرور باعث آسیب، تنگی یا نارسایی دریچه‌های قلب (به‌ خصوص دریچه میترال و آئورت) می‌شود و همین موضوع اساس روماتیسم قلبی را شکل می‌دهد.

آیا تنگی دریچه آئورت خطرناک است؟

روماتیسم قلبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص روماتیسم قلبی نیازمند بررسی دقیق سابقه پزشکی، علائم بالینی و انجام آزمایش‌های تخصصی قلب است. از آنجا که این بیماری پس از یک گلودرد چرکی درمان‌نشده بروز می‌کند، شناسایی زودهنگام آن نقش مهمی در جلوگیری از آسیب دائمی دریچه‌های قلب دارد. در ادامه روش‌های اصلی تشخیص را نام برده‌ایم:

• آزمایش خون: برای بررسی شاخص‌های التهاب (مانند CRP و ESR) و شناسایی واکنش‌های غیرطبیعی ایمنی بدن. این آزمایش به تشخیص وجود عفونت استرپتوکوکی اخیر نیز کمک می‌کند.
• کشت گلو: نمونه‌ای از ترشحات گلو گرفته و کشت داده می‌شوند تا وجود باکتری استرپتوکوک گروه A تایید شود.
• اشعه ایکس قفسه سینه: به‌ منظور بررسی اندازه قلب و وضعیت ریه‌ها انجام می‌شود و این روش می‌تواند نشانه‌هایی مانند بزرگ شدن قلب یا تجمع مایع در ریه‌ها را آشکار کند.
• اکوکاردیوگرافی (ECO): سونوگرافی قلبی با استفاده از امواج صوتی که امکان مشاهده دقیق ساختار قلب را فراهم می‌کند. ECO می‌تواند ناهنجاری دریچه‌ها، نشتی یا تنگی دریچه، بزرگی حفره‌های قلب و حتی تجمع مایع اطراف قلب را نشان دهد.
• الکتروکاردیوگرافی (ECG یا نوار قلب): فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و برای تشخیص آریتمی‌ها، بلوک‌های قلبی و سایر اختلالات ریتم قلبی کاربرد دارد.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی قلب (MRI قلب): این روش با استفاده از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویر بسیار دقیق و با وضوح بالا از قلب تهیه می‌کند. در MRI می‌توان ساختار بافت‌های قلب، وضعیت دریچه‌ها، جریان خون و عملکرد عضله قلب را به‌ خوبی بررسی کرد.

ویدیو معرفی خدمات اکوکاردیوگرافی

آیا روماتیسم دریچه قلب به‌طور کامل درمان می‌شود؟

روماتیسم دریچه‌ای قلب ناشی از آسیب دائمی به دریچه‌های قلب است که معمولا در اثر تب روماتیسمی درمان‌نشده یا شدید ایجاد می‌شود. این آسیب‌ها، مانند تنگی یا نارسایی دریچه‌ها، برگشت‌پذیر نیستند زیرا ساختار دریچه تغییر کرده است؛ اما مدیریت صحیح بیماری با دارو، کنترل فشار خون، پیشگیری از عود تب روماتیسمی و در صورت نیاز جراحی، می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را حفظ کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. پیگیری منظم توسط متخصص قلب اهمیت بسیار زیادی دارد. نکات کلیدی مدیریت روماتیسم دریچه‌ای قلب عبارت‌اند از:

• مصرف داروهای تجویزی
• کنترل منظم فشار خون
• پیشگیری از عود تب روماتیسمی با آنتی‌بیوتیک
• جراحی ترمیم یا تعویض دریچه (در صورت نیاز)
• پیگیری دقیق توسط متخصص

در مورد نارسایی دریچه میترال بیشتر بخوانید.

روماتیسم‌قلبی چگونه درمان می‌شود؟

روماتیسم قلبی یک بیماری مزمن است که درمان آن بیشتر بر مدیریت علائم و جلوگیری از پیشرفت آسیب‌های دریچه‌ای تمرکز دارد. هدف اصلی این است که بیمار بتواند زندگی عادی و پایداری داشته باشد و احتمال عود تب روماتیسمی و بدتر شدن وضعیت دریچه‌ها به حداقل برسد. هرچند آسیب‌های ایجادشده در دریچه‌ها معمولا برگشت‌پذیر نیستند، اما ترکیبی از دارو، مراقبت‌های پزشکی منظم و در صورت نیاز جراحی می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت قلب ایفا کند. روش‌های اصلی درمان روماتیسم قلبی شامل موارد زیر هستند:

درمان دارویی روماتیسم قلبی

درمان دارویی روماتیسم قلبی نقش بسیار مهمی در کنترل بیماری، کاهش علائم و جلوگیری از پیشرفت آسیب به دریچه‌های قلب دارد. این درمان‌ها معمولا طولانی‌مدت هستند و با توجه به شدت بیماری و وضعیت بیمار تنظیم می‌شوند. برای پیشگیری از عفونت مجدد گلو و عود تب روماتیسمی، مصرف آنتی‌بیوتیک به‌ صورت مداوم توصیه می‌شود. در صورتی که بیمار آنتی‌بیوتیک تزریقی را نتواند تحمل کند، جایگزین خوراکی مانند آموکسی‌سیلین یا اریترومایسین تجویز می‌شوند. این پیشگیری برای کودکان و نوجوانان تا ۲۱ سالگی و در بزرگسالان بسته به شدت بیماری، حتی تا پایان عمر ادامه دارد. انواع داروهای مورد استفاده:

• داروهای ضدالتهاب برای کاهش التهاب مفاصل و علائم تب روماتیسمی در مراحل اولیه استفاده می‌شوند.
• آسپرین در دوز کنترل‌شده
• ایبوپروفن یا ناپروکسن
• در موارد شدید، کورتون‌ها مانند پردنیزولون
• دیورتیک‌ها (مثل فوروزماید): کاهش تجمع مایعات و ورم
• مهارکننده‌های ACE (مثل انالاپریل): کاهش فشار روی قلب و بهبود عملکرد آن
• بتابلوکرها (مثل متوپرولول): تنظیم ضربان قلب و کاهش فشار قلب
• دیگوکسین: در صورت وجود نارسایی قلبی یا فیبریلاسیون دهلیزی
• داروهای ضدانعقاد (مثل وارفارین): در صورت خطر لخته شدن خون، به خصوص اگر فیبریلاسیون دهلیزی وجود داشته باشد.

درمان‌های کم‌تهاجم روماتیسم قلبی

درمان‌های کم‌تهاجم روش‌هایی هستند که بدون نیاز به جراحی باز، عملکرد دریچه‌های قلب را بهبود می‌دهند و با عوارض کمتر همراه هستند. این روش‌ها بیشتر برای بیمارانی مناسب هستند که آسیب دریچه‌ای متوسط دارند یا شرایط انجام جراحی کامل را ندارند. روش‌ها و اقدامات کم‌تهاجم برای درمان روماتیسم قلبی عبارت‌اند از:

• بالون والوولوپلاستی (Balloon Valvuloplasty): رایج‌ترین روش کم‌تهاجمی برای درمان تنگی دریچه میترال ناشی از روماتیسم قلبی است؛ با استفاده از یک کاتتر که از رگ‌های پا وارد می‌شود، بالونی در محل دریچه تنگ شده باد می‌شود تا دریچه باز شود و جریان خون بهتر شود و باعث بهبود علائم بیمار و تاخیر در نیاز به جراحی باز می‌شود.
• اکوکاردیوگرافی داپلر: روشی غیرتهاجمی برای بررسی جریان خون در قلب و دریچه‌ها است و کمک می‌کند تغییرات زودهنگام دریچه‌ها تشخیص داده شوند و اقدامات درمانی به موقع صورت گیرند.
• هولتر مانیتورینگ و سایر تست‌های غیرتهاجمی: ثبت طولانی‌مدت فعالیت قلب و ریتم آن، کمک به شناسایی مشکلات ریتم قلب و تنظیم درمان

درمان روماتیسم قلبی به روش جراحی

وقتی آسیب به دریچه‌های قلب شدید باشد و دارو یا روش‌های کم‌تهاجم نتوانند علائم بیماری را کنترل کنند، جراحی ضرورت پیدا می‌کند. هدف از این جراحی، بهبود عملکرد قلب، کاهش علائم و جلوگیری از عوارض جدی است. بسته به شدت آسیب، جراح ممکن است دریچه آسیب‌دیده را ترمیم کند تا دریچه طبیعی حفظ شود و خطر عوارض جانبی کاهش یابد. در مواردی که ترمیم امکان‌پذیر نباشد، دریچه با یک دریچه مصنوعی جایگزین می‌شود. دریچه‌های مصنوعی شامل نوع مکانیکی با دوام بالا و نیاز به داروهای ضدانعقاد طولانی‌مدت و نوع بیولوژیک که از بافت حیوانی یا انسانی ساخته شده و نیاز کمتری به داروهای ضدانعقاد دارد اما دوام کوتاه‌تری دارد، هستند. این جراحی‌ها به بیمار کمک می‌کنند تا جریان خون بهبود یافته و قلب عملکرد طبیعی خود را حفظ کند.

درمان طب سنتی روماتیسم قلبی

درمان روماتیسم قلبی بر پایه طب سنتی به‌ عنوان مکمل درمان‌های پزشکی استفاده می‌شود و هدف آن کاهش التهاب، تقویت قلب و بهبود علائم است. طب سنتی نمی‌تواند جایگزین درمان‌های دارویی یا جراحی شود و بیشتر برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش عوارض کاربرد دارد. استفاده از گیاهان دارویی با خواص ضدالتهاب و تقویت‌کننده قلب، بخش مهمی از طب سنتی در این زمینه است. برای مثال، زنجبیل به کاهش التهاب و درد کمک می‌کند، سیر باعث بهبود گردش خون و کاهش التهاب می‌شود و گل گاوزبان اثر آرام‌بخش و تقویت‌کننده قلب و سیستم عصبی دارد. همچنین، بادرنجبویه به عنوان ضدالتهاب و آرام‌بخش قلب و اعصاب شناخته می‌شود و آویشن با خاصیت ضد میکروبی و ضدالتهابی می‌تواند به تقویت عملکرد قلب کمک کند.

تغذیه سالم و سبک زندگی مناسب

رعایت تغذیه سالم و سبک زندگی مناسب نقش مهمی در کنترل و بهبود روماتیسم قلبی دارد. مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه سرشار از آنتی‌اکسیدان، کاهش مصرف چربی‌های اشباع شده و نمک، و حفظ وزن مناسب به عملکرد بهتر قلب کمک می‌کنند. همچنین فعالیت بدنی منظم و متناسب با شرایط بیمار باعث تقویت قلب و کاهش علائم بیماری می‌شوند. در بعضی از موارد، طب سوزنی نیز می‌تواند به کاهش درد و التهاب مفاصل کمک کند، مشروط بر اینکه توسط متخصص مجرب انجام شود. همچنین تکنیک‌هایی مانند: مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق در کاهش استرس موثر هستند و می‌توانند به بهبود عملکرد قلب و کیفیت زندگی بیماران کمک کنند.

ورزش مناسب برای بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی

تغییرات سبک زندگی و انجام ورزش مناسب نقش مهمی در کنترل روماتیسم قلبی و بهبود وضعیت بیماران دارد. ورزش منظم به بهبود عملکرد قلب، کاهش علائم بیماری و افزایش کیفیت زندگی کمک می‌کند. فعالیت‌های توصیه‌شده شامل پیاده‌روی روزانه یا چند بار در هفته، شنا و حرکات آبی (با تایید پزشک) و انجام تمرینات کششی و آرامش‌بخش هستند. در مقابل، انجام فعالیت‌های سنگین مانند: دویدن سریع، وزنه‌برداری سنگین یا ورزش‌های انفجاری (مثل تمرینات کراس‌فیت) توصیه نمی‌شوند. بهتر است بین ورزش و استراحت تعادل ایجاد شود تا از خستگی و فشار اضافی بر قلب جلوگیری شود.

عوارض روماتیسم قلبی

روماتیسم قلبی یک بیماری التهابی است که می‌تواند به قلب و دریچه‌های آن آسیب جدی وارد کند. این آسیب‌ها در صورت عدم درمان مناسب، عوارض متعددی به همراه دارند که برخی از آن‌ها جدی و تهدیدکننده زندگی هستند. از شایع‌ترین عوارض روماتیسم قلبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نارسایی یا تنگی دریچه آئورت: کاهش جریان خون طبیعی از قلب به بدن و افزایش فشار روی قلب.
• التهاب و عفونت پوشش داخلی قلب و دریچه‌ها (اندوکاردیت): یک عارضه خطرناک که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
• کاهش توانایی پمپاژ قلب: به دلیل اختلال عملکرد دریچه‌ها و فشار اضافی روی عضله قلب، قلب ممکن است نتواند خون را به‌طور موثر پمپاژ کند.
• آریتمی‌ها (اختلالات ضربان قلب): به‌ خصوص فیبریلاسیون دهلیزی که در اثر بزرگ شدن دهلیز چپ ایجاد می‌شود.
• بزرگ شدن یا ضخیم شدن عضله قلب (هیپرتروفی بطن چپ): پاسخ قلب به فشار اضافی و تلاش برای حفظ جریان خون کافی.
• تشکیل لخته خون: در دهلیز چپ، در اثر فیبریلاسیون دهلیزی، که می‌تواند منجر به سکته مغزی شود.

اندوکاردیت عفونی (IE) چیست و چگونه درمان می‌شود؟

پیشگیری از روماتیسم قلبی

پیشگیری از روماتیسم قلبی بیشتر بر پیشگیری و درمان سریع عفونت استرپتوکوکی (گلودرد چرکی) تمرکز دارد. مراجعه به پزشک در صورت بروز گلودرد شدید و تب، انجام آزمایش‌های سریع تشخیص عفونت استرپتوکوکی (مانند تست سریع آنتی‌ژن) و تکمیل دوره کامل آنتی‌بیوتیک طبق دستور پزشک، حتی اگر علائم بهبود یافته باشند، می‌تواند از بروز روماتیسم قلبی جلوگیری کند. علاوه بر این، رعایت بهداشت فردی مانند شستن مرتب دست‌ها و اجتناب از تماس با افراد مبتلا به عفونت استرپتوکوکی، نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به این بیماری دارند. این اقدامات ساده اما موثر می‌توانند سلامت قلب شما را در طولانی‌مدت حفظ کنند.

کلام پایانی

روماتیسم قلبی بیماری‌ای جدی است که می‌تواند جان میلیون‌ها نفر را تهدید کند، اما با تشخیص به‌ موقع، درمان اصولی و مراقبت‌های دقیق، می‌توان از بروز عوارض خطرناک آن جلوگیری کرد. این بیماری ممکن است در ابتدا ساده به نظر برسد، اما اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند دریچه‌های قلب را تخریب کرده و کیفیت زندگی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. دکتر لعبت رضاییان، با تجربه بالینی گسترده، دانش به‌روز و رویکردی جامع، به‌ عنوان یک همراه مطمئن آماده هستند تا شما را در مسیر پیشگیری، تشخیص و درمان روماتیسم قلبی همراهی کنند. با انتخاب هوشمندانه و دریافت مراقبت‌های حرفه‌ای، می‌توانید آینده‌ای سالم و بدون نگرانی برای قلب خود بسازید. برای دریافت مشاوره تخصصی و پیگیری درمان روماتیسم قلبی، همین امروز با دکتر لعبت رضاییان تماس بگیرید و گامی مطمئن به سوی زندگی فعال‌تر و سالم‌تر بردارید.

سوالات متداول