نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام یا الکتروکاردیوگرافی

نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام که اغلب به‌اختصار ECG نامیده می‌شود، یک آزمایش ساده و بدون درد است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و اطلاعات ارزشمندی در مورد نحوه عملکرد آن ارائه می‌دهد. با هر ضربان قلب، یک سیگنال الکتریکی از بالای قلب به پایین پخش می‌شود و باعث انقباض قلب می‌شود و این روند با هر ضربان قلب جدید تکرار می‌شود.

الکتروکاردیوگرافی (به انگلیسی: Electrocardiography ) معمولاً با مخفف ECG یا EKG ( مورد دوم مخفف واژهٔ آلمانیِ Elektrokardiogramm ) مشخص می‌شود.

سیگنال‌های الکتریکی قلب

قلب انسان از چهار حفره تشکیل شده است که دو حفره در بالا و دو حفره در پایین قرار دارند. حفره‌های فوقانی، دهلیز و حفره‌های پایینی بطن نامیده می‌شوند. دهلیزها و بطن‌ها به طورهمزمان برای عملکرد سالم مکانیسم پمپاژ قلب کار می‌کنند. انقباض دهلیزها باعث شل‌شدن بطن‌ها می‌شود و در حالی که بطن‌ها منقبض می‌شوند، دهلیزها شل می‌شوند. این عملکرد هماهنگ قلب به حرکت سیگنال‌های الکتریکی درعضله قلب بستگی دارد. تغییر موقعیت این سیگنال‌های الکتریکی روی قلب به دهلیزها و بطن‌ها کمک می‌کند تا هماهنگ باشند.

چرا و چه زمانی نوار قلب انجام می‌شود؟

به لطف اطلاعات ارائه شده توسط نوار قلب، می‌توان وجود اختلال در ریتم قلب یا در انتشار تکانه‌های الکتریکی (که باعث دپلاریزاسیون فیبرهای عضلانی می‌شود) و همچنین تغییرات میوکارد ناشی از رنج ایسکمیک (شریان کرونر) را شناسایی کرد. بیماری و مشکلات قلبی که نقش الکتروکاردیوگرام در آنها اساسی است، عبارتند از:

• آنژین صدری
• بیماری ایسکمیک قلب در اشکال مختلف بالینی آن
• اختلالات هدایت الکتریکی قلب
• بیماری دریچه قلب
• بیماری آریتمی (ضربان قلب بسیار سریع، آهسته یا نامنظم)
• کاردیومیوپاتی (عضله قلب بسیار ضخیم یا بخش‌های بسیار بزرگ قلب)
• نقص مادرزادی قلب
• بیماری عروق کرونر قلب، عدم جریان خون به عضله قلب
• حمله قلبی (آسیب به قلب ناشی از انسداد شریان)
• نارسایی قلبی
• پریکاردیت (التهاب کیسه اطراف قلب)

نوار قلب در تشخیص یا نظارت بر بسیاری از بیماری‌های قلبی مفید است. ریتم نامنظم قلب که به نام آریتمی نیز شناخته می‌شود یکی از آنهاست. ضربان قلب به صورت خطوط تیز در نوار قلب ظاهر می‌شود و به اوج می‌رسد. با اندازه‌گیری فواصل بین این قله‌ها مشخص می‌شود که آیا ریتم قلب منظم است یا خیر.

در عین حال، ریتم قلب بالا (تاکی‌کاردی) یا کم (برادی‌کاردی) با محاسبه فرکانس این خطوط تعیین می‌شود. نوار قلب همچنین اطلاعاتی در مورد گرفتگی عروق قلب و حملات قلبی می‌دهد. به‌خصوص در بیمارانی که با درد قفسه سینه به آمبولانس یا اورژانس مراجعه می‌کنند، از تست ECG استفاده می‌شود؛ زیرا روشی آسان و سریع برای تشخیص انسداد عروق قلب است.

به‌این‌ترتیب به مراجعه یا درمان سریع بیماران مبتلا به انسداد کمک می‌کند. در مواردی مانند آسیب قلبی و نارسایی قلبی، نوار قلب برای اهداف تشخیصی و پیگیری استفاده می‌شود. در برخی موارد، نوار قلب را می‌توان برای اهداف غربالگری معمول در ارزیابی خطر بیماری قلبی در افراد میانسال و مسن انجام داد.

چگونه نوار قلب بگیریم؟

نوار قلب یک تست حساس است که برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی قلب استفاده می‌شود و به‌راحتی توسط اجسام الکترومغناطیسی در محیط تحت تأثیر قرار می‌گیرد. به همین دلیل در حین انجام آزمایش نوار قلب باید ساعت، حلقه‌های فلزی یا جواهرات، تلفن همراه را جدا کرده و دور از دستگاه قرار دهید. اگرچه دستگاه‌های نوار قلب با یکدیگر متفاوت هستند، اما متداول‌ترین نوع آن ECG 12 لید است. برای گرفتن نوار قلب شش الکترود قفسه سینه در سطح قلب روی قفسه سینه قرار می‌گیرد.

الکترودهای قفسه سینه برخی از دستگاه‌ها وکیوم می‌شوند و ممکن است به دلیل خلأ باعث قرمزی موقت پوست شوند. چهار الکترود دیگر به مچ دست و مچ پا متصل می‌شوند. الکترودهایی که روی مچ پوشیده می‌شوند به شکل گیره هستند. به‌خصوص در مردان از آنجایی که ناحیه‌ای که الکترودها در آن قرار می‌گیرند مودار است، می‌توان از ژل یا الکل برای چسباندن خوب الکترودها و تشخیص بهتر انتقال سیگنال استفاده کرد.

نوار قلب معمولاً در وضعیت خوابیده به پشت انجام می‌شود. تست استاندارد ECG حدود سه دقیقه طول می‌کشد و دردی ایجاد نمی‌کند.

آیا نوار قلب خطرناک است؟

انجام نوار قلب بسیار ایمن است، اما در برخی موارد، ممکن است پس از برداشتن الکترودها، ناراحتی خفیف پوستی ایجاد شود. اگرچه دستگاه ECG با برق‌ کارمی‌کند، اما خطر برق‌گرفتگی وجود ندارد. زیرا دستگاه ECG هیچ برقی به بدن ارسال نمی‌کند و فقط فعالیت الکتریکی را ثبت می‌کند. تست استاندارد ECG حدود سه دقیقه طول می‌کشد و دردی ایجاد نمی‌کند.

نوار قلب را چگونه بخوانیم؟

خواندن الکتروکاردیوگرام ECG ممکن است در ابتدا برای کسانی که متخصص پزشکی نیستند کار دشواری به نظر برسد، اما در واقع، به لطف برخی نشانه‌های ساده، می‌توانیم یک ایده کلی به دست آوریم و مهم‌ترین جنبه‌های ECG را با رعایت این نشانه‌ها ارزیابی کنیم.

البته توجه داشته باشید که خوانش نوار قلب بر عهده پزشک است و فقط پزشک معالج است که می‌تواند تشخیص قطعی بدهد و توضیحات این بخش صرفاً جهت افزایش آگاهی شما از مفهوم نمودارهای نوار قلب است.

موج P :

اولین موجی است که وضعیت فعال‌سازی/دپلاریزاسیون دهلیزها را نشان می‌دهد. اندازه این موج معمولاً بسیار کوچک است. زمان انتشار تکانه به هر دو دهلیز را اندازه‌گیری می‌کند؛ این می‌تواند برای تشخیص آسیب‌شناسی دهلیزی مانند فلوتر استفاده شود.

دستگاه PQ :

مسطح و بدون امواج، زمان سپری‌شدن از لحظه‌ای که دهلیزها شروع به فعال‌ شدن می‌کنند تا لحظه‌ای که بطن‌ها فعال می‌شوند را اندازه می‌گیرد.

کمپلکس QRS :

مجموعه‌ای از سه موج است که به دنبال یکدیگر هستند که مربوط به دپلاریزاسیون بطن‌ها است. این امواج نشانه‌هایی در مورد آریتمی، فیبریلاسیون می‌دهد و همچنین می‌تواند در صورت انفارکتوس میوکارد مفید باشد.

قطعه ST :

این بازه طولانی ST – که پس از موج S و شامل موج T است – می‌تواند مشکلات ایسکمیک را تشخیص دهد، زیرا نشان‌دهنده دوره‌ای است که در آن بطن‌ها منقبض می‌شوند و سپس به حالت استراحت باز می‌گردند.

موج T :

نشان‌دهنده رپلاریزاسیون بطن‌ها است، یعنی لحظه‌ای که در آن بطن‌ها فاز فعال‌سازی خود را به پایان رسانده و برای انقباض جدید آماده هستند. همیشه قابل‌شناسایی نیست، زیرا می‌تواند ارزش بسیار کمی نیز داشته باشد. موج T اطلاعاتی در مورد هیپرتروفی قلب، انفارکتوس میوکارد و ایسکمی قلبی ارائه می‌دهد.

فاصله QT :

نشان‌دهنده سیستول الکتریکی یا دوره زمانی است که در آن دپلاریزاسیون و رپلاریزاسیون بطن‌ها وجود دارد. طول این فاصله بسته به ضربان قلب شما متفاوت است.

انواع نوار قلب

 انواع دستگاه‌های ثبت‌کننده نوار قلب شامل موارد زیر است:

1. روتین ECG نوعی الکتروکاردیوگرافی است که به طور معمول استفاده می‌شود. این دستگاه به طور گسترده‌ای در کلینیک‌ها، پلی‌کلینیک‌ها، بخش‌های اورژانس استفاده می‌شود.
2. هولتر ECG معمول زمان کوتاهی می‌برد و یا به صورت سرپایی است.
3. تست ورزش (استرس ECG، تست استرس) الکتروکاردیوگرافی در زمانی که بیمار روی تردمیل یا ارگوبایک فعالیت فیزیکی دارد ثبت می‌شود.

تست استرس ECG چیست؟

با تست ECG تمرینی، فعالیت الکتریکی قلب در حالی که فرد روی تردمیل در حال دویدن است، مشاهده می‌شود. در این آزمایش که معمولاً توسط متخصصین قلب و عروق درخواست می‌شود، الکترودهایی روی قفسه سینه گذاشته می‌شود و ریتم الکتریکی قلب با افزایش سرعت و شیب روی تردمیل دنبال می‌شود.

در طول تست ECG ورزش، فشارخون نیز اندازه‌گیری می‌شود و بررسی می‌شود که آیا شکایاتی مانند ناراحتی قفسه سینه یا خستگی رخ می‌دهد یا خیر. تغییرات در فشارخون، ریتم قلب یا افزایش شکایات نشان‌دهنده بیماری عروق کرونر است.

در بیماری عروق کرونر، جریان خون غنی از اکسیژن در عضله قلب به دلیل تشکیل پلاک‌های چربی در رگ‌ها کاهش می‌یابد. اگرچه تست ECG ورزش، تشخیص قطعی بیماری عروق کرونر را ارائه نمی‌دهد، اما به پزشکان کمک می‌کند تا تعیین کنند که آیا آزمایش و تصویربرداری اضافی مورد نیاز است یا خیر.

خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر در صورت وجود شکایاتی مانند درد قفسه سینه یا تنگی نفس همراه با فعالیت بدنی و در صورت وجود شرایطی مانند کلسترول بالا، اضافه‌وزن و سن بالا زیاد است. به همین دلیل می‌توان از تست ECG ورزشی استفاده کرد. با این آزمایش می‌توان عروق با انسداد شدید 70 درصد یا بیشتر را تشخیص داد.

هولتر ECG چیست؟

هولتر ECG یک دستگاه پوشیدنی کوچک است که ریتم قلب را ثبت می‌کند. برای تشخیص ریتم نامنظم قلب، یعنی آریتمی استفاده می‌شود. معمولاً زمانی استفاده می‌شود که دستگاه‌های استاندارد ECG اطلاعات کافی در مورد وضعیت قلب ارائه نمی‌دهند. اگر ریتم‌های نامنظم قلب به‌ندرت دیده می‌شد و این بی‌نظمی در زمان نوار قلب قابل‌تشخیص نبود، می‌توان ریتم قلب را برای مدت طولانی با هولتر ECG مشاهده کرد.

 آزمایش هولتر ممکن است در صورت وجود شکایاتی که نشان‌دهنده ریتم نامنظم قلب هستند، مانند غش بدون دلیل، بیماری‌های قلبی که خطر آریتمی را افزایش می‌دهد یا تپش متناوب استفاده شود. هیچ خطر قابل توجهی در انجام تست هولتر ECG یا پوشیدن دستگاه وجود ندارد. در برخی موارد، تحریک یا ناراحتی خفیف ممکن است روی پوستی که الکترودها قرار می‌گیرند، رخ دهد.

نتیجه آزمایش هولتر ECG، تحت تأثیر سایر دستگاه‌های الکتریکی قرار می‌گیرد و برخی از دستگاه‌ها ممکن است باعث ایجاد شکل موج در سیگنال‌های ثبت شده با الکترودها شوند. به همین دلیل هنگام انجام تست هولتر ECG باید از استفاده پتوهای برقی، ریش‌تراش، مسواک خودداری شود. آهنرباها، فلزیاب‌ها و اجاق‌های مایکروویو نیز بر فعالیت الکتریکی تأثیر می‌گذارند. جدای از این موارد، تلفن‌های همراه و پخش‌کننده‌های موسیقی قابل ‌حمل را نباید بیش از 15 سانتی‌متر به دستگاه هولتر نزدیک کرد.

تماس آب با دستگاه هولتر به آن آسیب می‌رساند، بنابراین نباید در حالی که دستگاه روشن است شنا کنید یا دوش بگیرید. در حین انجام آزمایش هولتر ECG، بسیاری از فعالیت‌های روزانه را می‌توان انجام داد، مگر اینکه خلاف آن ذکر شده باشد. در عین حال هنگام انجام آزمایش، وقتی که شرایطی مانند تپش قلب، تنگی نفس، درد قفسه سینه و سرگیجه تجربه می‌شود، توجه به زمان و رویداد به تشخیص صحیح کمک می‌کند.

نتایج نوار قلب

آزمایش معمول نوار قلب از طریق دستگاه ECG روی کاغذ چاپ می‌شود و از این طریق به پزشک منتقل می‌شود. دکتری که درخواست الکتروکاردیوگرام کرده است، بلافاصله نتیجه را تفسیر می‌کند.