آنژیوپلاستی قلب چیست؟ مراحل، کاربردها و عوارض

وقتی شریان‌های قلب به دلیل تجمع پلاک‌های چربی دچار تنگی یا انسداد می‌شوند، جریان خون به عضله قلب کاهش می‌یابد و این حالت می‌تواند زمینه‌ساز درد قفسه سینه، تنگی نفس یا حتی بروز حمله قلبی شود. در چنین شرایطی، یکی از روش‌های موثر برای باز کردن رگ‌های مسدود، آنژیوپلاستی است. آنژیوپلاستی یک روش درمانی کم‌تهاجمی است که به کمک ابزارهای دقیق پزشکی، بدون نیاز به جراحی باز قلب، باعث بهبود جریان خون در عروق کرونری می‌شود. لازم است بیمار قبل از انجام این روش به صورت دقیق‌ از روند انجام آنژیوپلاستی، کاربردهای آن، مراقبت‌های قبل و بعد از عمل و همچنین نکاتی که پزشک موردنظر ارائه می‌دهد، آگاهی کامل کسب کند. دکتر لعبت رضائیان، متخصص قلب و عروق، با تجربه‌ی ارزشمند خود در تشخیص و درمان بیماری‌های کرونری، یکی از پزشکانی هستند که می‌توانید با اطمینان به ایشان مراجعه کنید و بهترین روش را برای درمان خود انتخاب کنید.

آنژیوپلاستی (بالون زدن) چیست؟

در روش آنژیوپلاستی (Angioplasty)، که با نام غیررسمی بالون‌ زدن نیز شناخته می‌شود، پزشک یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام کاتتر را از طریق رگ خونی وارد بدن می‌کند. در نوک این کاتتر، بالونی کوچک قرار دارد که پس از رسیدن به محل تنگی، برای چند ثانیه باد می‌شود. این عمل باعث فشرده شدن پلاک‌ها به دیواره شریان و گشاد شدن مسیر عبور خون می‌شود. آنژیوپلاستی بیشتر در مواردی انجام می‌شود که تنگی یا انسداد عروق کرونری باعث بروز علائمی مثل درد قفسه سینه، تنگی نفس یا سکته قلبی خاموش شده باشند. در بسیاری از موارد، برای پیشگیری از انسداد مجدد، یک فنر فلزی کوچک به نام استنت نیز در محل تنگی قرار داده می‌شود. به این ترتیب، جریان خون به حالت طبیعی بازمی‌گردد و احتمال بروز مجدد علائم قلبی کاهش می‌یابند.

آنژیوپلاستی برای چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟

هدف اصلی آنژیوپلاستی، بازگرداندن جریان طبیعی خون در رگ‌هاست تا اکسیژن و مواد مغذی به‌درستی به بافت‌ها و اندام‌ها برسند. بسیاری از مشکلاتی که آنژیوپلاستی برای درمان آن‌ها استفاده می‌شود، به دلیل تجمع چربی، کلسترول و سایر رسوبات در دیواره رگ‌ها به‌وجود می‌آیند؛ شرایطی که به آن آترواسکلروز گفته می‌شود. کاهش خون‌رسانی، عملکرد اندام‌ها را مختل کرده و می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. در چنین شرایطی، آنژیوپلاستی به کمک می‌آید تا این انسدادها را برطرف کرده و مسیر خون را دوباره باز کند. این روش در درمان بیماری‌هایی از جمله موارد زیر کاربرد دارد:

بیماری عروق کرونر (CAD)

شایع‌ترین کاربرد آنژیوپلاستی، مربوط به گرفتگی عروق کرونر است. در این وضعیت، شریان‌های تغذیه‌کننده قلب دچار تنگی یا انسداد می‌شوند و در نتیجه، جریان خون به عضله قلب کاهش می‌یابد. این کاهش خون‌رسانی می‌تواند به علائمی مانند درد قفسه سینه و تنگی نفس منجر شود. آنژیوپلاستی با باز کردن مسیر رگ‌های مسدود، جریان خون را به قلب بازمی‌گرداند و از بروز آسیب‌های جدی جلوگیری می‌کند.

بیماری عروق محیطی (Peripheral Artery Disease – PAD)

این بیماری زمانی رخ می‌دهد که پلاک‌های چربی در شریان‌های محیطی تجمع می‌کنند و موجب باریک یا مسدود شدن آن‌ها می‌شوند. کاهش جریان خون در این اندام‌ها می‌تواند باعث درد هنگام راه رفتن، احساس سنگینی، بی‌حسی و بروز زخم‌های دیر‌بهبود شود. آنژیوپلاستی با باز کردن این رگ‌ها، خون‌رسانی به بافت‌های آسیب‌ دیده را احیا کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.

انسداد شریان‌های کلیوی (Renal Artery Stenosis)

تنگی یا انسداد در شریان‌هایی که خون را به کلیه‌ها می‌رسانند، ممکن است موجب کاهش عملکرد کلیه و بروز فشار خون مقاوم به درمان شود. این وضعیت در افراد مبتلا به دیابت یا بیماری‌های عروقی سیستمیک شایع‌تر است. آنژیوپلاستی با باز کردن این رگ‌ها، به بهبود جریان خون در کلیه‌ها، کنترل بهتر فشار خون و پیشگیری از نارسایی کلیوی کمک می‌کند.

تنگی عروق سابکلاوین (Subclavian Artery Stenosis)

شریان‌های سابکلاوین در دو طرف بدن قرار دارند و وظیفه آن‌ها رساندن خون غنی از اکسیژن از قلب به بازوها و بخشی از مغز (از طریق شاخه‌ای به نام شریان ورتبرال) است. وقتی که این شریان‌ها دچار تنگی یا گرفتگی شوند، جریان خون به بازو یا حتی مغز کاهش پیدا می‌کند. در این شرایط، اگر تنگی عروق شدید باشد یا علائم بیمار آزاردهنده شوند، ممکن است پزشک روش درمانی‌ آنژیوپلاستی را پیشنهاد دهد. 

آمادگی‌های لازم قبل از آنژیوپلاستی

قبل از انجام آنژیوپلاستی، پزشک متخصص دستورالعمل‌های خاصی را برای آماده‌سازی بیمار ارائه خواهد داد. این دستورالعمل‌ها ممکن است شامل انجام آزمایش‌های خون و نوار قلب، ناشتا بودن به مدت مشخص قبل از عمل، قطع برخی داروها مانند داروهای رقیق‌کننده خون و مواردی از این قبیل باشند. قبل از عمل از بیمار خواسته می‌شود استحمام کند و ناحیه‌ای که قرار است برش در آن ایجاد شود را تمیز کند. رعایت دقیق این دستورالعمل‌ها به موفقیت عمل و بهبودی سریع‌تر شما کمک خواهند کرد. بعضی از اصلی‌ترین آمادگی‌های لازم قبل از انجام آنژیوپلاستی عبارت‌اند از: 

• حمام کردن شب قبل از عمل
• اصلاح موهای زائد کشاله ران و دست راست
• پرهیز از خوردن و آشامیدن ۶ تا ۱۲ ساعت قبل از عمل
• قطع وارفارین با نظر پزشک از ۴ تا ۵ روز قبل
• خودداری از مصرف داروهای قند خون صبح عمل
• انجام آزمایش خون، نوار قلب و عکس قفسه سینه
• عدم استفاده از زیورآلات، مواد آرایشی، لاک ناخن و دندان مصنوعی
• اطلاع به پزشک در صورت سابقه بیماری کلیوی
• اطلاع از حساسیت به ماده حاجب
• شروع داروی پلاویکس طبق دستور پزشک قبل از استنت‌گذاری

مراحل انجام آنژیوپلاستی 

وقتی پزشک تشخیص می‌دهد که آنژیوپلاستی راه‌حل مناسبی برای درمان بیماری‌های مربوط به عروق قلب شما است، احتمالا دوست دارید بدانید این فرایند دقیقا چطور انجام می‌شود و چه مراحلی دارد. در واقع، آنژیوپلاستی روشی کم‌تهاجمی است که با کمک ابزارهای ظریف، مسیر رگ‌های مسدود شده را باز می‌کند تا جریان خون بهبود یابد. در ادامه، مراحل اصلی این روش تشخیصی و درمانی را بررسی کرده‌ایم: 

دسترسی به رگ مسدود شده

پس از آماده کردن کامل بیمار و آگاه کردن او از روند انجام آنژیوپلاستی، پزشک یک برش بسیار کوچک، در ناحیه کشاله ران یا مچ دست ایجاد می‌کند. سپس از طریق این برش، یک لوله نازک و منعطف به نام کاتتر وارد رگ می‌شود و به سمت قلب هدایت می‌شود. این کاتتر حکم مسیری امن و دقیق را دارد که پزشک با استفاده از آن می‌تواند ابزارهای لازم را به محل انسداد برساند.

تزریق ماده حاجب برای مشخص شدن رگ

قبل از هر اقدامی، پزشک یک ماده رنگی خاص را از طریق کاتتر به داخل رگ تزریق می‌کند. این ماده در تصویر اشعه ایکس به خوبی دیده می‌شود و به پزشک امکان می‌دهد مسیر عروق و محل دقیق گرفتگی را روی مانیتور مشاهده کند. این مرحله که آنژیوگرافی قلب نام دارد، به عنوان یک نقشه راه عمل می‌کند و تمام حرکات بعدی را هدایت می‌کند.

بازکردن مسیر بسته شده و باد کردن بالون

وقتی محل انسداد مشخص شد، بالونی کوچک که در انتهای کاتتر قرار دارد، به آرامی باد می‌شود. این فشار ملایم باعث می‌شود پلاک‌های چربی که رگ را تنگ کرده‌اند به دیواره رگ فشرده شوند و فضای عبور خون باز شود. تصور کنید که داخل یک لوله باریک، یک بادکنک کوچک را باد می‌کنید تا مسیر باز شود؛ دقیقا همین اتفاق در داخل رگ شما می‌افتد.

قرار دادن استنت (در صورت نیاز)

در بسیاری از موارد، پس از باد کردن بالون، یک استنت (لوله توری بسیار کوچک) در محل انسداد قرار داده می‌شود. استنت به عنوان یک داربست عمل کرده و از بسته شدن مجدد رگ جلوگیری می‌کند. استنت‌ها معمولا از جنس فلز یا پلیمر ساخته شده‌ و با دارو پوشیده می‌شوند تا از رشد مجدد پلاک جلوگیری کنند. پس از انجام تمامی این مراحل، بالون خالی شده و کاتتر از بدن خارج می‌شود. محل برش بسته شده و بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل می‌شود. 

در مورد تفاوت آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی بیشتر بخوانید.

مراقبت‌های بعد از آنژیوپلاستی 

پس از انجام عمل آنژیوپلاستی، رعایت مراقبت‌های ویژه برای بهبودی سریع و جلوگیری از عوارض بسیار اهمیت دارند. همان‌گونه که قبل از عمل لازم است اقداماتی انجام شوند تا روند عمل به خوبی طی شود، پس از پایان عمل آنژیوپلاستی نیز لازم است بیمار مواردی را رعایت کند. برخی از این مراقبت‌ها شامل موارد زیر هستند: 

• استراحت کافی: در روزهای اولیه بعد از عمل، لازم است به اندازه کافی استراحت داشته باشید. به تدریج و با مشورت پزشک، بیمار می‌تواند فعالیت‌های روزانه خود را از سر گیرد. البته در نظر داشته باشید که باید از انجام فعالیت‌های سنگین و بلند کردن اجسام با وزن زیاد، خودداری کنید.
• مصرف داروهای تجویز شده: مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک، برای جلوگیری از لخته شدن خون بسیار اهمیت دارد. برای کنترل سطح کلسترول خون و جلوگیری از تشکیل مجدد پلاک در رگ‌ها، مصرف داروهای کاهش‌ دهنده کلسترول ضروری هستند. به صورت کلی توصیه می‌کنیم تمام داروهای تجویز شده را تا زمان بهبودی کامل، مصرف کنید.
• داشتن رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای کم‌چرب، کم‌نمک و سرشار از فیبر مانند: میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، به بهبود سلامت قلب کمک می‌کنند. همچنین توصیه می‌کنیم از مصرف مواد غذایی مانند چربی‌های اشباع شده، کلسترول بالا، قندهای ساده و نمک زیاد خودداری کنید.
•  داشتن فعالیت‌های سبک و پیاده‌روی منظم: انجام فعالیت‌های سبک برای بازگشتن به حالت عادی مانعی ندارند. با ۵ دقیقه پیاده‌روی روزانه شروع کنید و به‌ مرور زمان آن را تا ۳۰ الی ۳۵ دقیقه در روز افزایش دهید.

عوارض عمل آنژیوپلاستی 

آنژیوپلاستی، یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای باز کردن رگ‌های قلبی مسدود شده است و در بیشتر موارد بدون مشکل خاصی انجام می‌شود. اما مانند هر عمل پزشکی دیگری، احتمال بروز برخی عوارض وجود دارند. شناخت این عوارض به شما کمک می‌کنند تا در صورت بروز علائم نگران‌ کننده، سریع‌تر اقدام کنید و جلوی مشکلات جدی را بگیرید. بیشتر این عوارض قابل کنترل هستند و در صورت پیگیری به‌ موقع، خطری متوجه سلامت شما نخواهد بود. برخی از شایع‌ترین این عوارض عبارت‌اند از:

• خونریزی یا کبودی در محل ورود کاتتر
• تشکیل لخته خون
• عوارض ناشی از داروهای آرام‌بخش یا بی‌حسی
• آسیب به دیواره داخلی رگ
• واکنش حساسیتی به ماده حاجب
• سکته مغزی (در موارد نادر)
• نارسایی موقت کلیه
• بی‌نظمی در ضربان قلب (آریتمی)
• درد قفسه سینه بعد از عمل
• عفونت در محل ورود کاتتر

کلام پایانی 

آنژیوپلاستی، روشی موثر برای باز کردن رگ‌های تنگ یا مسدود شده است و جایگزین مناسبی برای جراحی‌های باز محسوب می‌شود. این روش در بسیاری از بیماران، با نتایج موفقیت‌آمیز همراه است. اگر دچار علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس یا خستگی زودرس هستید، بی‌تردید مراجعه به پزشک می‌تواند اولین گام در مسیر درمان باشد. دکتر لعبت رضائیان، متخصص قلب و عروق، با داشتن سال‌ها تجربه‌ در تشخیص و درمان بیماری‌های قلبی، در تمامی مراحل آنژیوپلاستی، از بررسی اولیه تا انجام اقدامات درمانی و مراقبت‌های بعد از آن، کنار شما خواهند بود. با راهنمایی‌های دقیق و علمی ایشان، می‌توانید مسیر درمان خود را با اطمینان خاطر طی کنید.

سوالات متداول